Broeder Wiggert over zijn laatste vormingsjaar als jezuïet

In 2015-2016 deed broeder Wiggert Molenaar sj zijn laatste vormingsjaar als jezuïet in het Spaanse Salamanca. Hieronder blikt hij terug op deze ervaring.

Geen stabilitas loci

De Sociëteit van Jezus is waarschijnlijk de meest internationale religieuze orde binnen de Rooms Katholieke Kerk met jezuïeten in meer dan 100 landen. De uiteindelijke verklaring hiervoor is het missionaire karakter van de spiritualiteit van Ignatius van Loyola. De gelofte van stabilitas loci – je vestigen in een bepaalde plaats voor de rest van je leven – zoals de benedictijnen die kennen, is jezuïeten volkomen vreemd. Weet waar je aan begint wanneer je jezuïet wilt worden!

Sinds mijn intrede in 2003 verhuisde ik acht keer en woonde ik in Engeland, Frankrijk, Nederland en Spanje. Voor de twee jaar van mijn noviciaat ging ik naar Birmingham in Engeland; in Salamanca, Spanje, was de thuisbasis voor de laatste fase in mijn opleiding, het tertiaat. Dit jaar (acht maanden), wordt ook wel "derde jaar" genoemd met een verwijzing naar de twee jaar van het noviciaat. Je zou het een verkorte herhaling van het noviciaat kunnen noemen – de cirkel is nu rond.

School van het hart

In de officiële stukken spreekt men over het tertiaat als een "schola affectus", een school van het hart, waarbij ik hart vertaal met: doorvoelde kennis. Jezuïeten hadden (hebben?) de reputatie intellectuele types te zijn, maar in de opleiding van een jezuïet, net zoals in de scholen van de Orde, is er aandacht voor de héle mens: voor het verstand, maar ook voor het gevoel, bijvoorbeeld. Vandaar dat op jezuïetencolleges veel aan toneel gedaan wordt – en vroeger ook wel tijdens de vorming tot jezuïet.

Ik heb niet veel aan toneel gedaan tijdens de afgelopen dertien jaar – één keer, tijdens een ontmoeting van Europese jezuïeten in opleiding, in Polen. Maar alleen al het feit dat ik vanwege mijn opleiding in verschillende landen heb kunnen wonen, hield een geweldige verrijking in van mijn algemene ontwikkeling.Vanzelfsprekend heb ik het dan niet alleen over de verbetering van mijn kennis van drie belangrijke talen.

Leven in Spanje

In Spanje wonen vond ik verrassend interessant. Natuurlijk, Spanje is lid van de E.U. en ook hier loopt iedereen met een mobiele telefoon in de hand, maar Spanje is ook anders. Zo moest ik erg wennen aan de tijden van de maaltijden: de comida om ongeveer 14 uur en la cena tegen 21 uur. In welk ander land kom je regelmatig mannen tegen die Jesús heten? Verder kent Spanje een grote diversiteit aan landschappen, een veelbewogen geschiedenis en is het land verdeeld in een aantal autonome regio's om tegemoet te komen aan de verschillende regionalismos.

Een bezoek aan de plaatsen die een rol gespeeld hebben in Ignatius' leven zoals Manresa, Loyola en Montserrat, is een vast onderdeel van het tertiaat in Spanje. Deze bezoeken zijn een mooie illustratie bij de bestudering van de belangrijke documenten uit de begintijd van de Orde die we lazen in Salamanca. Ook deze stad kwamen we tegen in de autobiografie van Ignatius, Het verhaal van de pelgrim. Waarschijnlijk had hij zeer gemengde gevoelens ten aanzien van deze stad: hij bracht er enige tijd door in de gevangenis van de Inquisitie.

Salamanca

Ignatius noemt niet de grote schoonheid van de oude universiteitsstad (*1218) die als bijnaam ciudad dorada heeft. Deze naam dankt zij aan de gouden gloed waar de stad zich van tijd tot tijd in baadt dankzij de steensoort die gebruikt wordt bij de constructie van de gebouwen. Salamanca is een belangrijk centrum van tauromaquia:in de regio worden veel stieren gefokt en er is zelfs een stierenvechtersschool. Met een aantal medebroeders, waaronder mijn medetertiaris Domingo uit Cuba, woonde  ik verschillende corridas bij.

Het tertiaat in Salamanca bevindt zich in één van de grootste huizen van de Jezuïeten in Europa. Behalve de zes tertiarissen afkomstig uit vijf landen (Brazilië, Cuba, Nederland, Oost-Timor en Spanje) en hun begeleider (de instructor), wonen er ongeveer 60 meestal wat oudere jezuïeten die het wel leuk vinden dat het tertiaat in hun huis gevestigd is. Verder is er een groepje jonge Spaanse jezuïeten die meestal filosofie studeren in de stad en huisvest het gebouw een centrum voor ignatiaanse spiritualiteit waar veel cursussen en retraites georganiseerd worden.

De grote retraite

Het allerbelangrijkste onderdeel van het derde jaar was de retraite van een maand. Ik had deze al gedaan tijdens het noviciaat, maar zoals men al voorspelde, deze keer was het heel anders. We deden onze retraite in november in Loyola in Baskenland, bij het geboortehuis van Ignatius dat is "opgeslokt" door een veel groter bouwwerk. De combinatie van de prachtige omgeving en de barokke schittering van het heiligdom, van natuur en  cultuur,  had een positief effect op mij – samen met het mooie weer. 

We begonnen en eindigden de retraite in de kamer waar Ignatius, herstellend van een oorlogswond, een visioen gehad heeft. Je kunt er de volgende inscriptie lezen: "Hier gaf Ignatius van Loyola zich over aan God." Onze instructor, Antonio Guillén, opende belangrijke perspectieven door tijdens zijn preek op 31 oktober aan te geven: "Eigenlijk is het andersom – hier gaf God zich over aan Ignatius van Loyola."

De grote retraite had een drievoudig effect op mij: een verdieping van mijn relatie met Jezus, een bevestiging van mijn roeping als broeder jezuïet en een oriëntatie op praktisch vlak. Mijn provinciaal had me gevraagd om tijdens de retraite na te denken over wat ik zou willen doen na Spanje. Voor het eerst vroeg ik me echt af: "Wat is mijn diepste verlangen met betrekking tot mijn werk in de Orde?" – in de overtuiging dat God tot ons spreekt in onze diepste verlangens. Dit duidelijk te hebben – zelfs wanneer de provinciaal niet aan dit verlangen kan voldoen – geeft enorm veel rust.

Lezen, uitwisselen, luisteren, werken …

In Salamanca lazen we bijvoorbeeld over de spiritualiteit en de geschiedenis van de Orde, wisselden we uit over de geloften, ontvingen we interessante gastsprekers en op zaterdag gingen we helpen in een ziekenhuis of een centrum voor daklozen. De maand maart werkte ieder van ons apart in een instelling elders in Spanje; ik in een centrum voor geestelijk gehandicapten in Alicante. Ik zag er nogal tegenop: zou de sfeer niet enorm triest zijn? Het tegendeel was waar – zo leek de rit in de bus waarmee de bezoekers van het dagcentrum ("school") werden opgehaald steeds weer op een schoolreisje.

Over het algemeen is het derde jaar relaxed, met veel vrije tijd die ik vooral opvulde met het lezen – in het Spaans – van literaire werken door Dostojevski, Tolstoj, Pasternak en anderen. Eindelijk had ik tijd om de derde roman van Donna Tartt te lezen evenals de debuutroman van de bekende Amerikaanse jezuïet James Martin. Op zondag gingen mijn medetertiarissen en ik op excursie naar bijvoorbeeld: het beroemde stadje Avila, de sneeuw in de Sierra de Béjar, een gerestaureerd fort net over de grens met Portugal.

Nieuwe missie

Tegen het eind van het derde jaar kijk ik uit naar mijn terugkeer in de Lage Landen in het Noorden. Belangrijk hierbij is dat ik veel zin heb om mijn nieuwe missie te beginnen. Ik  ben benoemd als secretaris van de provinciaal van de Vlaamse en Nederlandse jezuïeten en minister (hoofd huishouding) van de provinciale curie (hoofdkantoor). Mijn nieuwe woon- en werkplek wordt de prachtige stad Antwerpen – het bevalt me goed om in het buitenland te blijven wonen; ook al is de afstand tot de grens minder dan vijftig kilometer!

Wiggert Molenaar SJ 

Salamanca, april 2016