Vermoord in dienst aan de armen

Op 16 november 1989 werd jezuïet Ignacio Ellacuría doodgeschoten door het leger van El Salvador. Vanwege zijn bevrijdingstheologie voor rechtvaardigheid.

Van hoeveel van ons werd het leven bedreigd vanwege ons werk of onze overtuigingen? Dit was niets bijzonders voor de jezuïeten die in El Salvador woonden tijdens de burgeroorlog, minder dan drie decennia geleden. Hun uitgesproken kritiek op het regime en hun radicale theologie werden als gevaarlijk gezien. Ondanks de risico’s zetten Ignacio Ellacuría en zijn collega’s hun werk voort, en daarvoor werden ze vermoord door regeringssoldaten.

Ignacio Ellacuría werd in 1930 geboren in het Spaanse Portugalete, bij Bilbao. Op zijn zeventiende besloot hij bij de jezuïeten in te treden en ging hij naar het noviciaat in Loyola. Kort daarna werd hij naar El Salvador gestuurd om zijn opleiding voort te zetten. In dit land zou hij het grootste deel van zijn leven blijven.

Theologie bij Karl Rahner

In 1958 keerde Ellacuría terug naar Europa om theologie te studeren in Innsbruck, Oostenrijk. Daar volgde hij colleges bij Karl Rahner, de jezuïet-theoloog die een cruciale invloed zou hebben bij het vormgeven van de veranderingen die Vaticanum II teweegbrachten. In Oostenrijk werd hij tot priester gewijd. Terug in Spanje zette Ellacuría zijn studies voort. Hij promoveerde in Madrid, waarna hij in 1967 terugkeerde naar El Salvador. Daar begon hij te werken aan de Universiteit van Midden-Amerika (UCA) in San Salvador, waar hij theologie en filosofie doceerde.

De bevrijdingstheologie kreeg grote navolging bij vele religieuzen die nauw met de armen samenwerkten.

In die tijd begonnen radicale nieuwe ideeën wortel te schieten in Latijns-Amerika. In het bijzonder in een van de vormen van de bevrijdingstheologie. Ellacuría zelf heeft hier in belangrijke mate aan bijgedragen. In essentie interpreteert de bevrijdingstheologie de leer van Jezus in die zin dat het politieke hervormingen en bevrijding vraagt als middel om onrecht en armoede aan te pakken. Door tegenstanders is deze theologie simpelweg afgeschreven als een enting van marxistische theorieën op de christelijke theologie. De bevrijdingstheologie kreeg grote navolging bij vele religieuzen die nauw met de armen samenwerkten.

Ignacio Ellacuría, vijand van de regering

In 1979 brak er in El Salvador een burgeroorlog uit tussen de door het leger geleide regering en linkse guerrillastrijders. Met hun voortdurende inzet voor de armen en hun uitgesproken overtuigingen, werden priesters gezien als vijanden van de regering en werden ze hun doelwit. Zo werd, twee jaar voordat de burgeroorlog begon, jezuïet Rutilio Grande García samen met twee andere Salvadoranen in zijn auto neergeschoten.

Vroeg in de ochtend van 16 november 1989 kwamen leden van het Salvadoraanse leger naar de residentie van Ignacio Ellacuría

In hetzelfde jaar waarin de burgeroorlog begon, werd Ellacuría benoemd tot rector van UCA; een functie die hij tot zijn dood bekleedde. Terwijl de oorlog in de jaren tachtig voortduurde, werd Ellacuría meer en meer een publiek figuur. Hij verscheen op televisie en had een column in een krant. Vanwege zijn uitgesproken opvattingen en overtuigingen ontvingen Ellacuría en vele anderen doodsbedreigingen. Dit stond echter hun engagement voor het project van de ontwikkeling van een theologische basis voor sociale en politieke bevrijding niet in de weg.

In koelen bloede vermoord

Vroeg in de ochtend van 16 november 1989 kwamen leden van het Salvadoraanse leger naar de residentie van Ignacio Ellacuría en zijn vijf collega’s Ignacio Martín-Baró, Segundo Montes, Juan Ramón Moreno, Joaquín López y López en Amando López. Bij het binnenkomen, namen de soldaten drie van de intellectuelen mee naar buiten en schoten ze neer, terwijl de andere drie in hun bed werden vermoord. Ook ontdekten ze Elba Ramos, een huishoudster, en Celina, haar zestien jaar oude dochter. Zij hadden hun huis, dat aan de rand van de campus lag, achtergelaten omdat zij dachten veiliger te zijn in de residentie. Ook zij zijn vermoord. Dit bloedbad, dat eerst door de regering werd toegeschreven aan de guerrillastrijders, bracht de burgeroorlog in El Salvador en de misdaden gepleegd door de regering internationaal onder de aandacht.

Pater Ignacio Ellacuría wordt algemeen beschouwd als iemand die een briljante bijdrage leverde aan de ontwikkeling in de katholieke theologie van het begrip “voorkeursoptie voor de armen”.