De Italiaanse jezuïet laat een nieuw geluid horen in de katholieke wereld, die bepaald wordt door eeuwenoude codes.

Geboren in 1966 in Sicilië, zegt Antonio Spadaro dat hij zich “mediterraan” voelt, dat wil zeggen “Frans-Spaans en Grieks-Arabisch.” Sinds 1 oktober 2011 staat hij aan het hoofd van het prestigieuze intellectuele tijdschrift Civiltà Cattolica; hij staat bekend als “cybertheoloog” en publiceerde onlangs een e-book met de titel Twittertheology.

Mark Rothko

Gepassioneerd door Amerikaanse literatuur en rockmuziek, koos hij als bureau de kleinste kamer van de enorme Villa Malta – het hoofdkwartier van het tijdschrift en de voormalige Beierse ambassade in Rome, op een steenworp afstand van de Villa Medici. Hij heeft deze ruimte helemaal in het wit gerenoveerd met de hulp van een bevriende architect. In het midden staat een grote witte Mac Pro computer. Aan de muur hangt de reproductie, rood en goud, van een Mark Rothko. “Ik zie er een sterk symbool van de Verrijzenis in”, vertrouwt onze gastheer ons toe.

De ambitie van deze jezuïet, die “nieuwsgierig (is) naar nieuwe grenzen” en “aangetrokken door culturele kruisbestuivingen”: “een standpunt van de kerk verwoorden waarmee we met anderen in discussie kunnen treden, op alle gebieden; zonder toe te geven aan pessimisme en zonder angst, want waar het om gaat is God te vinden in alle dingen.” Vooral wanneer alle dingen veranderen …

Anarchistisch en libertair

En dat geldt ook voor de Civiltà Cattolica, het oudste tijdschrift van Italië, met een oplage van 10.000 exemplaren per twee weken en een bibliotheek van 600.000 boeken. Toen het tijdschrift 162 jaar geleden werd opgericht, bestond Italië nog niet. Het blad verscheen echter in het Italiaans, dat toen niet algemeen geaccepteerd was; en dus niet in het Latijn, de taal van de kerk. De “anarchistische en libertaire stijl,” zegt Spadaro, was er in die tijd op gericht om de macht van de Kerk te verdedigen tegen de liberale samenleving die toen opkwam op het zeer katholieke Italiaanse schiereiland.

Nieuwe toon

Sinds Vaticanum II is de toon natuurlijk veranderd. Nu is er aandacht  voor dialoog en betrokkenheid op de wereld om de veranderingen erin te kunnen verstaan en te ontcijferen. Tot Johannes XXIII waren het de pausen zelf die de teksten nalazen vooraleer toestemming tot publicatie werd gegeven. Tegenwoordig is dat het Staatssecretariaat – met groeiende soepelheid. Zo is er, in de uitgave van 17 november 2012, een artikel van Gian Paolo Salvini sj, die lang aan het hoofd van het tijdschrift stond, met de titel: “Vluchten de vrouwen uit de Kerk?”. De auteur neemt een “stil protest” waar van vele Italiaanse vrouwen die “in de Kerk verantwoordelijk zijn voor alles, maar nergens over beslissen”. Een volgende nummer bevat een studie over “Cyborg – tussen nieuwe technologieën en antropologische vereisten” en een analyse van het recente rapport van Caritas Italië over de dramatische situatie van migranten.

Maar het is uiteraard het Internet dat onze “cybertheoloog” passioneert. Zeer binnenkort zal zijn tijdschrift ook op het web te vinden zijn en natuurlijk ook via iPad en smart Phone te lezen zijn. Op Twitter en Facebook is Antonio Spadaro sj al lange tijd geen onbekende meer.

Digitaal optimisme

De cybertheoloog heeft met betrekking tot het internet een duidelijk uitgangspunt: “Een ‘katholiek Internet’ zou zinloos zijn – op het web bestaat een grote verscheidenheid aan katholieken. Het is belangrijk dat de Kerk erop aanwezig is, maar niet als in een zeepbel waar zij alleen maar naar zichzelf zou verwijzen.” Hij ziet het internet niet als een gevaar voor zijn tijdschrift – integendeel: “Die logica van ‘of papier of internet komt voort uit een verkeerd begrepen spanning. We moeten ons deze nieuwe mogelijkheid voor mensen om uit te wisselen eigen maken. In het hart van het internet vinden we niet dingen die worden uitgewisseld, maar ontstaan relaties – dat is waar het om gaat op het internet. Dit doet niets af aan de waarde van het papier. Er is geen tegenstelling, maar eerder dualiteit en complementariteit.”

Nieuwe ogen

Zijn digitaal optimisme gaat misschien wel terug naar de tijd van zijn opleiding, die deels in Amerika was – vandaar zijn passie voor grenzen, ontdekkingen. In één woord, hij houdt ervan “de werkelijkheid te zien door nieuwe ogen.” In zijn ogen is de Europese literatuur “gebaseerd op de tragedie, gekenmerkt door het menselijk bewustzijn van de Oude Wereld.” Terwijl Walt Whitman, die hij vertaalde, Flannery O’Connor en vele andere Amerikaanse schrijvers “een frisse kijk op de werkelijkheid” hebben. In Italië, vervolgt hij, is alles déjà vu, terwijl in de Verenigde Staten het altijd de eerste keer is. Zelfs de zanger Bruce Springsteen, met zijn verwijzingen naar de Bijbel, fascineert hem.

Digitale sacramenten?

Maar de sacramenten, het hart van het katholicisme, “vereisen een geïncarneerde aanwezigheid door brood, water, wijn, olie. De technologie maakt weliswaar een realistische deelname mogelijk. Maar de biecht, bijvoorbeeld, kan niet zonder een één op één gesprek en kan niet via de telefoon of via Skype. De persoonlijke ontmoeting is de enige manier om diepe vragen op te doen komen.”