Jezuïet-jurist over bio-ethische evolutie in samenleving

Jezuïet Xavier Dijon kijkt ongerust naar de bio-ethische evolutie in de samenleving. Hij benadrukt dat we geen gemeenschappelijk begrip meer hebben van wat een menselijk wezen is.

Goed  tien jaar  na de eerste Belgische euthanasiewet  zijn er parlementaire meerderheden in de maak om  de wet te ‘verfijnen’, zeg  maar uit  te breiden. Ook  minderjarigen en dementerende ouderen, die nu worden ‘uitgesloten’, moeten ‘in aanmerking’ komen. De Waalse jezuïet Xavier Dijon was destijds een van de schaarse stemmen in België tegen iedere wet die euthanasie uit de strafwet zou halen.

Hoe evalueert u de euthanasiewet van 2002?

“De evaluatiecommissie is helaas niet echt een kritische instantie. Ze lijkt meer te dienen om het publiek gerust te stellen en heeft nog geen enkele vervolging ingesteld. Dat  zegt genoeg. Vertegenwoordigers  van ‘Recht   op  waardig sterven’  zijn er prominent aanwezig. De anderen lijken me  vooral te berusten. Die berusting zie je ook  in andere debatten, zoals over het homohuwelijk of het draagmoederschap.

Ze weten niet meer hoe weerstand te bieden. Zodra je het schragende verbod hebt weggenomen, is er geen echte limiet meer.”

Voorstanders van de euthanasiewet vinden dat de katholieken hun moraal niet aan iedereen mogen opdringen. Wat zegt u daarop?

“Het gaat daar niet om. Wat zich opdringt, is de menselijke conditie dat je een lichaam hebt. Je lichaam weigeren – zoals zeggen dat anderen een einde aan je leven moeten maken omdat jij dat wil – lijkt mij veel gevaarlijker dan onszelf te aanvaarden zoals we zijn. Wat ons  echt wordt opgedrongen, is  de  liberale houding die  ons voorhoudt dat we maar met elkaar verbonden zijn door onze wil en niet door het bestaan van ons lichaam. Daar zie ik een spirituele houding in: de weigering van de scheppende God. Die logica gaat ons naar een catastrofe leiden.”

Hoezo? Waaraan denkt u?

“Misschien ben ik te apocalyptisch. Maar ons  lichaam, ons  geslacht, onze vruchtbaarheid, de geboorte, het leven en  de dood zijn dingen die ons  gegeven zijn. Ze maken iedere mens transcendent ten opzichte van de  ander en  ten opzichte van zichzelf. Dat  ondergeschikt maken aan onze wil leidt naar een catastrofe. Hoe  die er zal uitzien, weet ik niet. Maar ik voel ze aankomen. Onze samenleving doet me  soms denken aan de kolos op lemen voeten uit het boek Daniël (2,31-45). Dat kan niet blijven standhouden.”

“Wat mij  treft, is dat we  in  België  amper een ethisch debat over  de  grondvragen voeren. We denken dat alles  wettelijk geregeld moet worden. Draagmoederschap? Komt er toch. Dus gaat het alleen nog om de wettelijke omkadering.”

“In het geval van die blinde tweeling uit  Putte (die zich samen liet euthanaseren, nvdr)  zie je dat wat op het spel staat, dieper graaft dan wat gewoonlijk wordt gedacht. Er wordt gezegd: ‘De euthanasiewet helpt het lijden  te verlichten.’ Maar een palliatieve filter was niet nodig, want dat zou  een aanslag zijn op de vrijheid van de patiënt. Wat er werkelijk aan de gang is, is dat we geen gemeenschappelijk begrip meer hebben van wat een menselijk wezen is.”

“Het  gaat om  mensenrechten, los  van het lichaam. Een man kan beslissen vrouw te worden, je kunt beslissen je lichaam te laten verdwijnen, je kunt misschien weldra beslissen je te laten klonen. Het ‘lichaam’ biedt geen weerstand meer. De wetgever volgt die trend van ‘decorporisatie’. Het is nu  al toegestaan dat twee mannen een kind verwekken door middel van een draagmoeder. Volgens mij is de volgende stap incest: wanneer een man een kind verwekt bij de dochter van zijn tweede vrouw, zal dat voor de wet kunnen. In het eerste geval wordt de geslachtelijke barrière overschreden, in het tweede de generationele. Voor mij gaat het hier ten diepste om de weigering van de  schepping. God schiep de  mens als  man en vrouw en zag dat het goed was. Dat weigeren eindigt in een logica van de Shoah of de Goelag.”

Is dat niet overdreven? Is er geen wezen- lijk verschil tussen iemand doden die dat zelf wil en iemand tegen zijn wil doden?

“Natuurlijk is er een verschil. Maar dat verkleint. Want ten gronde groeit er een verstandhouding dat het simpele feit dat iemand leeft, niet meer relevant is. Dat  raakt de diepste lagen van ons mens-zijn. En de wil van een mens is zo broos en manipuleerbaar.  Wanneer  iemand  ziek wordt, begint er normaal een hele  dynamiek van betuiging van vriendschap, solidariteit en zorg. Maar hier maken we de opening naar de dood. We brengen het leven, het lichaam onder in het rijk van de wil. Dat is ‘God’ willen zijn, want je hebt jezelf niet gemaakt.”

Jan De Volder

• Met dank aan Tertio
• Klik hier om u te abonneren op Tertio
• Klik hier voor een gratis kennismakingsnummer van Tertio

Xavier Dijon, La raison du corps, Bruylant, Brussel, 404 blz, € 55

In zijn leerrijke, maar voor  niet-juristen niet  altijd gemakkelijke studie  La raison du corps  gaat rechtsgeleerde Xavier Dijon sj  dieper in op de ontkoppeling van ‘lichaam’ en ‘subject’ in de westerse cultuur. “Tot vijftig jaar geleden beschermde het klassieke recht de  gegevenheid die uitgaat van de menselijke natuur, zoals het geslacht, het leven, de vruchtbaarheid die voortspruit uit de band tussen man en vrouw. De nadruk op individuele  mensenrechten doet een na een die  evidenties springen: het subject wordt losgekoppeld van het lichaam, dat een obstakel voor de wil is.”

Filosofie

De juridische insteek gaat naadloos over in een boeiende filosofische redenering. Door  de  nadruk op  het ‘ik’ (eerste persoon) en het ‘het’ (derde persoon), raakt de  intersubjectiviteit die  wordt uitgedrukt door het ‘jij’ (tweede persoon) in verdrukking. De auteur toont treffend aan hoe dit  raakt aan de  diepste kern van de menselijke identiteit.