Jezuïet Jan Berchmans stierf 400 jaar geleden als jonge twintiger. “Als ik niet al in mijn jeugd heilig word, zal ik nooit heilig worden”, zou hij in zijn dagboek geschreven hebben.

James Dean, Jimi Hendrix, Kurt Gobain of Amy Winehouse – het zijn slechts vier van de vele bekende namen; sterren, die al jong stierven. Juist door hun vroege dood werden zij legendarisch, door hun fans vaak tot iconen verheven.

Vergelijkbare gevallen vinden wij ook in de kerk, waar over het algemeen pas na de dood de poort zich opent voor de verering van een mens. Bekend werd in het afgelopen jaar de zaak Carlo Acutis, een 15-jarige, die aan kanker overleed en wegens zijn computervaardigheden als cyber-apostel zalig gesproken werd.

De kenmerken van Jan Berchmans

Een verdere blik in de geschiedenis leidt ons naar de jezuïet Jan Berchmans. Net 22 jaar oud, overleed de student in Rome aan de gevolgen van dysenterie. Daarbij verschilde de levenswandel van Berchmans beslist duidelijk van de voorheen genoemde film- en rocksterren. In plaats van drugs-excessen en party’s trok Berchmans de aandacht door zijn vlijt en deugdzaamheid.

Als zoon van een schoenmaker kwam hij in maart 1599 in het Belgische Diest, noordoostelijk van Brussel gelegen, ter wereld. Als kind besloot hij priester te willen worden. Omdat het volgen van onderwijs op den duur voor zijn vader te kostbaar werd, verdiende de jonge Jan als dienstknecht in een priesterlijk huishouden zijn onderhoud, eerst in Diest, later in Mechelen waar hij het bisschoppelijke seminarie kon bezoeken.

Toen de jezuïeten in de bisschopsstad hun college openden, besloot Berchmans in te treden in de orde. Hij werd novice en al in 1618 voor verdere studie aan het collegium Romanum, het eerste en belangrijkste opleidingsinstituut van de Orde, naar Rome gestuurd.

De ziekte deed zijn intrede

Berchmans gold als een voorbeeldig student en maakte indruk op zijn medestudenten en leraren door zijn beminnelijkheid en vooral door zijn grote vroomheid. Als uitstekende student vertegenwoordigde hij zijn school bij filosofische disputen die voor publiek toegankelijk waren. Daarnaast absolveerde hij het eerste deel van zijn studie.

Echter, een ernstige ziekte maakte een einde aan zijn vlijt. Na een groot dispuut in het Griekse college van de dominicanen kreeg hij dysenterie. Op het ziekbed kwam er ook nog een longontsteking bij, die op 13 augustus het overlijden van deze jonge man tot gevolg had.

Zijn vlijt was blijkbaar al vroeg ingegeven door het idee later in de heiligekanon te worden opgenomen. Want in zijn dagboek zou Berchmans geschreven hebben: “Als ik niet al in mijn jeugd heilig word, zal ik nooit heilig worden”.

Berchmans en Aloysius

Vele van zijn medestudenten hebben in Berchmans de wedergeboorte van de heilige Aloysius van Gonzaga (1569-1591) gezien. Inderdaad verbindt beide heiligen in leven en dood veel: beide wilden jezuïet worden en studeerden aan het Collegium in Rome – het schijnt zelfs dat Berchmans in de vroegere kamer van Aloysius gewoond heeft – beide golden als buitengewoon vroom en de medemens toegedaan en tenslotte stierven zij beiden toen ze begin twintig waren, de ene aan dysenterie, de andere aan de pest.

Terwijl Aloysius al in 1726 heilig verklaard werd, moest Jan Berchmans nog meer als 100 jaar wachten, tot hij in 1888 heilig verklaard werd. Alhoewel zij elkaar in dit leven nooit hebben leren kennen, zijn zij in de dood verenigd: beide lichamen zijn in Rome begraven, in de aan de stichter van orde Ignatius van Loyola gewijde kerk Sint Ignatius. Samen met Stanislas Kostka (1550-1568) vormen zijn een soort van heilig driemanschap, als beschermheiligen van de jeugd in het algemeen alsook als beschermheilige van studenten en misdienaren.

In het bijzonder in zijn Vlaamse geboorteland is de verering voor Jan Berchmans nog goed te merken. Vele parochiekerken dragen zijn naam, enkele daarvan bewaren echte of zogenaamde relikwieën van deze jezuïet. In meerdere Belgische steden, onder andere in Brussel en Antwerpen, zijn ook scholen naar hem benoemd. Zijn geboortehuis in Diest staat tegenwoordig in de Sint-Jan-Berchmansstraat, en biedt onderdak aan een museum voor deze heilige.

Door Johannes Schenk (KNA)