Jezuïet Federico Lombardi was woordvoerder van het Vaticaan en stond dicht bij Benedictus XVI, zowel tijdens zijn pontificaat als na zijn aftreden. Hij zoomt in op de erfenis van Benedictus XVI aan de jezuïeten.

1 Primo Deum. In de Formula Instituti van de jezuïetenorde (een samenvatting van de zending van de orde uit 1550), staat dat elke jezuïet “God voor ogen (primo Deum) moet houden zolang hij leeft”. Pater Peter-Hans Kolvenbach heeft ons daar voortdurend aan herinnerd. Benedictus XVI herhaalde steeds dat “in de huidige tijd mensen naar God leiden de hoogste prioriteit is van de Kerk en van de opvolger van Petrus… voor de mensen de toegang tot God openen, niet zomaar een God, maar tot die God van wie wij het gelaat herkennen in de tot het einde toe beleefde liefde, in Jezus Christus gekruisigd en verrezen”. 

Dit is nu precies de eerste van de “Apostolische Speerpunten” die de jezuïeten sinds 2019 helpen zich te oriënteren. Het hele pontificaat – we kunnen beter zeggen het hele leven – van Joseph Ratzinger-Benedictus XVI is door dit beginsel geleid, naast een zeer oprecht persoonlijk geloof.

2 Om deze dienst te vervullen in een wereld die getekend en getransformeerd wordt door de wetenschappelijke rationaliteit, moet het geloof de moed en het geduld hebben om voortdurend de dialoog en het debat met de rede te zoeken. We moeten niet bang zijn voor het debat, zelfs niet met “degenen die ver weg staan”. Wij moeten ervan overtuigd zijn dat rede en geloof elkaar nodig hebben bij het zoeken en dienen van de waarheid. Zij hebben elkaar nodig voor het welzijn van de mensheid en de schepping en om het humanisme te ontwikkelen dat wij vandaag nodig hebben. Joseph Ratzinger was een model van het priesterlijk ambt, overtuigd van het belang en de noodzaak van studie en bezinning om de “diepte” te bewaren waarvan onze vroegere algemene overste, pater Adolfo Nicolás, altijd sprak.

3 Paus Benedictus is onderworpen geweest aan bezwaren en kritiek, maar ik heb nooit iemand horen zeggen dat hij een man was die macht zocht en ervan hield. Zelfs degenen die hem nog niet begrepen, waren verbaasd en onder de indruk van de nederigheid die besloten ligt in zijn afstand doen van het pausschap. Dienen – “in alles liefhebben en dienen” – was werkelijk zijn houding, zelfs wanneer hij duidelijke of impopulaire standpunten innam, waarvoor hij wist dat hij zou moeten lijden. En hij stelde nooit zijn ‘image’ boven de realiteit van bepaalde beperkingen en de aanwezigheid van het kwaad in Kerk en wereld. Daarin deed hij me denken aan een andere algemene overste van de Sociëteit, pater Pedro Arrupe, een eminent meester van de geest van edelmoedige en nederige dienstbaarheid.

4 In een zeer recente toespraak noemde paus Franciscus de ogen van Benedictus en sprak hij over “die contemplatieve ogen van hem die hij altijd laat zien”. Zo zoemde hij haarscherp in op een aspect dat zij die Benedictus van nabij kenden, trof: de blik waaruit zijn “verder zien” sprak – niet in uitzonderlijke gevallen, maar in het gewone, dagelijkse leven. Wij jezuïeten willen graag “contemplatieven in actie” zijn, naar de school van Ignatius. Benedictus was dat zeker, zelfs toen hij de hoogste verantwoordelijkheden droeg.

Om deze en vele andere redenen kunnen wij jezuïeten God danken voor het geschenk en het voorbeeld dat Hij ons gaf in paus Benedictus om te antwoorden op onze roeping in de Sociëteit van Jezus.