Dat is twintig jaar vergezellen, dienen, verdedigen van vluchtelingen. Jezuïet Pieter-Paul Lembrechts over het werk van de Jesuit Refugee Service (JRS) in België. “Het is een dubbelzinnige verjaardag.”

Op 14 november 1980 riep de toenmalige algemeen overste van de jezuïeten Pedro Arrupe de Jesuit Refugee Service (JRS) in het leven. Daarmee wilde hij een antwoord bieden op de crisis van de Vietnamese bootvluchtelingen. Op dat moment waren er wereldwijd 16 miljoen mensen op de vlucht; nu zijn dat er bijna 80 miljoen. JRS is sindsdien sterk gegroeid – meer dan pater Arrupe waarschijnlijk vermoedde – en voor het ogenblik actief in 56 landen. 

Vluchtelingendienst van de jezuïeten in België

JRS Belgium is een nog vrij jonge tak aan de boom. Door het toenemend aantal vluchtelingen in België werd in 2001 JRS Belgium gesticht als tweetalige Belgische afdeling van JRS. In 2021 vieren wij onze twintigste verjaardag. 

Om daarheen te gaan waar anderen niet gaan

Het is de opdracht van JRS om vluchtelingen en gedwongen migranten te vergezellen, te dienen en hun rechten te verdedigen. De stichter van JRS Belgium, de Waalse pater Eddy Jadot sj, besloot om de inspanningen te richten op de migranten die worden vastgehouden in gesloten centra. 

In de afgelopen twintig jaar is JRS Belgium trouw gebleven aan die keuze, die volledig strookt met de oproep van Ignatius om daarheen te gaan waar anderen niet gaan, naar de kwetsbaarsten en de meest verwaarloosden. Recent werd deze intuïtie verwoord als een apostolische preferentie voor heel de Sociëteit van Jezus: ‘Op weg gaan met de armen, de uitgestotenen van deze wereld, met hen van wie de waardigheid werd geschonden, in een zending van verzoening en gerechtigheid.’ 

Gesloten centra

België kent zes gesloten centra: in Brugge, Merksplas, Holsbeek, Vottem en twee in Steenokkerzeel, bij de luchthaven van Zaventem. De detentie van vreemdelingen is een administratieve maatregel genomen door de Dienst Vreemdelingenzaken. Uitgeprocedeerde asielzoekers en andere mensen zonder verblijfsrecht kunnen worden teruggestuurd naar hun land van herkomst. In afwachting van deze gedwongen repatriëring worden zij in een gesloten centrum vastgehouden.

De gesloten centra zijn oorden van stress en frustratie

In 2010 veroordeelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens de Belgische Staat voor het opsluiten in deze centra van gezinnen met minderjarige kinderen. Om zich aan de Europese regelgeving te conformeren, creëerde de overheid toen de terugkeerwoningen of ‘Turtelhuisjes’ (naar de toenmalige minister Annemie Turtelboom). Er zijn er vijf: in Tubize, Beauvechain, Sint-Gillis-Waas, Tielt en Zulte. Gezinnen zonder geldige verblijfspapieren kunnen in afwachting van hun gedwongen uitwijzing in zo’n halfopen woning vastgehouden worden.

Aangezien het wettelijk nog altijd mogelijk was minderjarigen op te sluiten, werden in 2018 bij de luchthaven van Zaventem nieuwe ‘family units’ gebouwd. In 2019 bekwam JRS samen met een tiental andere verenigingen dat de Raad van State het koninklijk besluit dat het gebruik van deze woningen mogelijk maakte, schorste. 

Uitzichtloosheid

Vrijheidsberoving is een ingrijpende maatregel, zeker voor kinderen. Detentie maakt mensen kwetsbaar, met lichamelijke en psychische problemen tot gevolg. De gesloten centra zijn oorden van stress en frustratie, gezien de continue onzekerheid waarin de mensen verkeren. Wekelijks bezoeken onze medewerkers, samen met andere organisaties, de gesloten centra en terugkeerhuizen. Ondanks de coronacrisis gaan we ermee door de mensen te begeleiden, hen met informatie en juridische ondersteuning bij te staan en hun rechten te bepleiten. 

‘Together’ projecten

Van 2016 tot 2018 ontwikkelde JRS het verkennend project Up Together. Negentien kwetsbare migranten, onder wie zeven kinderen, werden opgevangen in gezinnen en gemeenschappen. Vluchtelingenwerk Vlaanderen kende aan dit project de prijs van het beste opvanginitiatief toe. 

De staatssecretaris heeft al belangstelling getoond.

In 2020 ging Plan Together van start. Dit wil een alternatief bieden voor de opsluiting van migranten. Onze medewerkers begeleiden gezinnen zonder wettig verblijf en gaan met hen op zoek naar een duurzame oplossing vooraleer ze dreigen opgesloten te worden. Tot onze verrassing heeft de federale regering dit soort alternatieven voor detentie erkend als een politieke optie. De staatssecretaris voor Asiel en Migratie heeft al belangstelling getoond. 

Jubileum

Twintig jaar aanwezigheid bij opgesloten en kwetsbare migranten is natuurlijk een dubbelzinnige verjaardag. We wachten de evolutie van de coronapandemie af om een feestelijke bijeenkomst met onze vrienden te organiseren. Van april tot juni hebben we samen met veel belangstellenden over ons werk nagedacht in vier webinars: twee over de filosofie en de theologie van de grens en twee over de rol van kunst in het migratiedebat. Getuigenissen van onze vroegere en huidige medewerkers verschijnen in de loop van dit jaar in onze nieuwsbrief (papieren of elektronische uitgave). 

Bekijk hier een indringend getuigenis van Yasmina Lansman, bezoeker van het gesloten centrum in Brugge.

Op zoek naar meer informatie? Ga naar www.jrsbelgium.org. Daar kun je je ook abonneren op hun nieuwsbrief.

JRS heeft geen eigen inkomsten en krijgt geen overheidssubsidie.  Steun het werk van onze vluchtelingendienst hier.