De jezuïeten leggen een vierde religieuze gelofte af, die van gehoorzaamheid aan de paus. Pater Thierry Lamboley sj over het waarom van deze gelofte.

Uitgesproken door Ignatius en zijn eerste metgezellen heeft deze vierde gelofte, die specifiek is voor de jezuïeten, hen verbonden met de paus sinds de oprichting van de Sociëteit van Jezus. Het is een manier voor de orde om gezamenlijk de gehoorzaamheid aan de missie te beleven.

Naast de geloften van armoede, kuisheid en gehoorzaamheid is er dus die vierde gelofte van bijzondere gehoorzaamheid aan de paus. Waarom?

‘Deze vierde gelofte is kenmerkend voor de Sociëteit van Jezus: de jezuïet verbindt zich ertoe de paus te gehoorzamen in de missies die door hem worden toevertrouwd. Oorspronkelijk waren Ignatius en zijn eerste metgezellen van plan om zich in Jeruzalem te vestigen, maar conflicten met het Ottomaanse rijk verhinderden de reis. Dus besloten ze dat ze, als ze na een jaar geen boot hadden gevonden om naar Jeruzalem te gaan, zich beschikbaar zouden stellen aan paus Paulus III “voor welke missie ook, waar ook ter wereld”.’

Hoe wordt deze gelofte tegenwoordig opgevat?

‘De jezuïeten hebben zich aan deze belofte gehouden: ze vertrouwen op degene die de Heer in Rome heeft geplaatst, dat hij kan onderscheiden waar de grootste missionaire behoeften zijn. Deze gelofte schept een sterke band van gehoorzaamheid van de Sociëteit van Jezus aan de paus. Paulus VI en Johannes Paulus II moedigden ons bijvoorbeeld aan om aanwezig te zijn in de dialoog met het atheïsme, om te werken aan de receptie van Vaticanum II. Benedictus XVI nodigde de jezuïeten uit om te gaan en te blijven aan de grenzen, daar waar God niet of slechts gedeeltelijk bekend is.

Paus Paulus VI en Pedro Arrupe sj, 1965.

Onlangs definieerde de Sociëteit van Jezus de universele apostolische speerpunten voor de komende tien jaar; richtlijnen die de generaal overste ter bevestiging voorlegde aan paus Franciscus. Dat is een manier om vandaag de dag de vierde gelofte van gehoorzaamheid aan de paus voor de missies na te leven. Het gaat over voelen met de Kerk en in de Kerk.’

Niet elke jezuïet staat direct onder de paus. Hoe wordt de gelofte vertaald in het leven van een willekeurige jezuïet?

‘De vierde gelofte herinnert ons eraan dat we niet in onze eigen dienst staan, maar in dienst van de universele Kerk en gehoorzamen aan degene die het best in staat is om de prioriteiten te bepalen. Een jezuïet wordt gezonden door een overste. Elk jaar wordt de missie besproken, bevestigd of aangepast. De relatie van gehoorzaamheid wordt vertaald in een persoonlijke geschiedenis, in het gemeenschapsleven, met opeenvolgende onderscheidingen, omdat de beoefening van de religieuze gehoorzaamheid geen exacte wetenschap is.’

Hoe kun je de religieuze gelofte van gehoorzaamheid combineren met de geestelijke onderscheiding, een specifiek kenmerk van de jezuïeten?

‘Gehoorzamen is luisteren: gehoorzaamheid verwijst naar het luisteren naar het Woord van God en hoe te reageren op de oproep tot leven. Het gaat niet zozeer om blindelings gehoorzamen, maar om accepteren om je toe te vertrouwen aan iemand anders die kan bevestigen – of niet – wat ik voel. Sint-Ignatius leed na zijn bekering aan scrupules en wilde daar alleen uitkomen, totdat hij ermee instemde het aan een biechtvader over te laten. We hebben een derde partij nodig om niet te worden misleid.’

Paus Benedictus XVI en Peter-Hans Kolvenbach sj.

Maar is het niet aan de overste om te beslissen?

‘Gehoorzaamheid is geen onder curatele stellen maar een uitwisseling in wederzijds vertrouwen, met als doel steeds meer regisseur van je eigen leven te worden. En het woord van degene die gehoorzaamt is daarbij ook belangrijk. Vertrouwen is nooit gemakkelijk. Maar als er geen dialoog is, kan de gehoorzaamheidsrelatie verstoord raken en leiden tot misbruik van gezag.

Alvorens te gehoorzamen, is het belangrijk om het voorlaatste woord te hebben. Het laatste woord is dat van de overste die rekening kan houden met zwaarwegende redenen. Tot het laatste woord is het echter mogelijk om je angsten, je bezwaren, je vrees om niet te slagen te uiten. Je moet niet te snel je mond houden.’