Tien ignatiaanse tips voor de coronacrisis. Brendan McManus sj put uit de wijsheid van Ignatius, de stichter van de jezuïeten.

Dit is een bijzonder moeilijke tijd in de geschiedenis van de mensheid waarin het nieuwe coronavirus veel mensen zorgen baart, onzeker is over hoe te handelen en vaak wordt ondermijnd door angst.

Voor sommigen kan er een neiging zijn om zich egoïstisch of irrationeel te gedragen, waarbij emoties vaak de overhand hebben op het maken van goede keuzes.

We hebben al voorbeelden gezien van mensen die zich onverantwoordelijk gedragen bij het in paniek kopen of hamsteren, het negeren van sociale afstand of het naast zich neerleggen van richtlijnen. Anderen verzinnen samenzweringstheorieën en sommigen spiritualiseren het probleem zelfs als een goddelijke plaag, omdat ze er naïef van overtuigd zijn dat alleen het religieuze geloof hen zal beschermen tegen de besmetting met het virus. 

Ignatius van Loyola was een overlever, hij overleefde een grote levensbedreigende verwonding

We hebben echter ook voorbeelden gezien van grote heldendaden (vooral in de frontlinie), goede wil, menselijke solidariteit en moed. Er is altijd een weg vooruit, mensen in de duisternis vinden altijd hun weg naar het licht.

Ignatius van Loyola was een overlever, hij overleefde een grote levensbedreigende verwonding, een heftige revalidatie, een bedelend leven onderweg en tijden van grote onzekerheid. Hij ontwikkelde een benadering van ‘leven in moeilijkheden’ op basis van zijn ervaring en met behulp van bepaalde vuistregels. Op basis van deze inzichten geef ik nederig een aantal beschouwingen en praktische adviezen die kunnen helpen.

1. Leven in de werkelijkheid

Het eerste wat we moeten doen is deze nieuwe realiteit, die ons heeft ingehaald, aanvaarden. Dit is een pijnlijke verandering omdat we proberen vast te houden aan het verleden en zo’n radicale verandering moeilijk kunnen aanvaarden. Dingen die we als vanzelfsprekend beschouwden, zoals handen geven, samenleven en zelfs naar school of werk gaan, zijn radicaal veranderd. De ignatiaanse uitdrukking ‘God vinden in alle dingen’ daagt ons uit om vrede te vinden in het bewonen van deze nieuwe, ongevraagde werkelijkheid. Het gaat er dus in de eerste plaats om de nieuwe realiteit of het ‘nieuwe normale’ te aanvaarden. Er gelden andere regels en er wordt van ons allen gevraagd om ons gedrag te veranderen om onszelf te beschermen en om anderen te beschermen, vooral degenen die als kwetsbaar worden beschouwd of een onderliggende gezondheidsprobleem hebben. Het is geen hersenspinsel dat de medische wetenschap onze aanpak moet dicteren, ook al zijn de medische instellingen ook aan het ploeteren/sleutelen om hier grip/vat op te krijgen. Het is nu niet de tijd voor particuliere theorieën, alternatieve benaderingen of ongeteste methoden. Zie Center for Disease Control (CDC) website voor actuele adviezen op het gebied van gezondheid en bescherming.

2. Zie je angsten onder ogen 

Hoewel angst, bezorgdheid en zorgen normale reacties zijn op de huidige situatie, is het van belang om ze niet te laten domineren. Angst is geen goede raadgever of gids, in extreme gevallen is het verlammend en verstikkend. Ignatius raadt aan om direct op te treden tegen de nutteloze krachten, zoals angst, die ons kunnen motiveren om slechte keuzes te maken. Zijn term hiervoor is ‘agere contra’, wat betekent ‘ingaan tegen’. Het belangrijkste om dit te bereiken is dat Ignatius ons aanspoort om een stap terug te zetten, om proactief te zijn en niet op te geven. Dit zou kunnen worden samengevat als: “voel de angst en doe toch het beste”. Denk aan je sterfelijkheid en de kwetsbaarheid van het leven waar deze crisis op wijst. De paradox is dat het aanvaarden van dit gebeuren ons in staat stelt om echt te leven en gepast te handelen. Elke dag is een geschenk, een schuld aan de toekomst. Het is een wonder dat we überhaupt bestaan. Normaal gesproken zijn we zo druk bezig met ‘leven’ dat we het geschenk van het leven als vanzelfsprekend beschouwen. We worden gedragen en bemind door het goddelijke. Neem even de tijd om deze leven gevende realisatie te laten bezinken. Er is niets om bang voor te zijn. In feite hebben we hier een kans om onze zaken op orde te brengen, de balans op te maken, mislukkingen en triomfen te erkennen en hier de kracht van de Geest te zien. Denk eens na over de vraag van de dichteres Mary Oliver: “Wat ga je doen met je ene ongerepte en kostbare leven?

3. Vermijden van extremen

Extreme situaties hebben de neiging om extreme reacties uit te lokken. Een van de uitersten is om zo overweldigd te zijn dat je bijna verlamd bent van angst en niet in staat bent om de aanbevolen richtlijnen voor de omgang met dit virus op een verstandige manier uit te voeren. Het andere uiterste is de verleiding om het risico te ontkennen of te onderschatten. Misschien voelt u zich ‘kogelvrij’ als jongere of apathisch en gedemotiveerd als oudere persoon. In beide gevallen kan de onzinnige vraag ‘wat kan het mij schelen?’ de drijvende kracht achter uw acties zijn. Tussen de twee uitersten in ligt de plaats waarin de meesten van ons geroepen zijn om te wonen. Daar kunnen we alle voorzorgsmaatregelen nemen die nodig zijn en een manier vinden om ‘binnen de grenzen te leven’ waarbij zelfzorg in evenwicht is met de zorg voor anderen. Het doel is aanvaarding van de situatie en het nemen van passende voorzorgsmaatregelen, hopelijk in staat om betekenis en richting te vinden in deze nieuwe realiteit. Ignatius gebruikt het woord ‘onderscheidingsvermogen’ om te benadrukken hoe je goede beslissingen kunt nemen. Dit houdt in dat er tijd nodig is, dat men zich bewust is van de aantrekkingskracht van de uitersten en dat men probeert om meer zinvolle alternatieven te vinden. Het omvat ook het zorgvuldig afwegen van keuzes, het krijgen van advies en het inschatten van gevolgen

4. Aandacht voor het licht

Een van de centrale christelijke inzichten is dat wanneer het overal donker is, we geroepen zijn om trouw en gericht te blijven op het licht, hoe zwak het ook lijkt. Denk aan de dynamiek van het kruis. In momenten van duisternis en schijnbare verlatenheid werkt God het krachtigst. God is met ons in de chaos van de dingen. De vreugde van de Verrijzenis volgt altijd op de angst van het Kruis. Het is belangrijk om te beseffen dat we hier nog steeds keuzes hebben en dat het van belang is hoe we handelen. We moeten onze verantwoordelijkheid nemen en verstandig handelen, zonder verlamd te raken door angst of door een ondoordachte impulsiviteit (paniekaankopen bijvoorbeeld). Er zijn nu nieuwe mogelijkheden voor solidariteit, het ondersteunen van anderen en het opbouwen van een gemeenschap. Ironisch genoeg bieden smartphones en sociale netwerken perfecte oplossingen om ‘afstand te houden’ en tegelijkertijd te kunnen communiceren op een manier dat mensen je aanwezigheid voelen.

5. Houd jezelf in balans

In tijden van crisis of storm is het echt belangrijk om je te verankeren, zodat je niet door de wind wordt weggeblazen. Ignatius raadt je aan je ogen op het pad te houden, stap voor stap, rustig door te gaan. Het is het beeld van een reis of pelgrimstocht waarbij je op de weg blijft en vertrouwt op het traject. Dit betekent dat je alle basisprincipes in acht worden genomen – rust, structuur, eetgewoonten, lichaamsbeweging, gepaste begeleiding en aandacht voor zichzelf. Het probleem met deze tijd van grote sociale onrust is dat mensen bang, overstuur en irrationeel kunnen worden. We kunnen worden afgeleid van de fundamenten door onze blik af te wenden van de weg om naar de storm te kijken. Het is begrijpelijk dat dit zou gebeuren, maar we hebben ook de kracht om ons eigen gedrag en ons fysieke en mentale welzijn onder controle te krijgen. Dit betekent dat we aandacht moeten besteden aan onze menselijke basisbehoeften en daar op een gezonde manier op moeten reageren.

– Eet goed, vermijd snacks en fastfood.

– Neem wat lichaamsbeweging, vermijd lange periodes van zitten.

– Blijf in verbinding met mensen, raak niet te geïsoleerd.

– Probeer uw tijd goed te benutten door nieuwe structuren en gewoontes aan te nemen.

Dit is uitdagend maar niet onmogelijk, normaal gesproken duurt het 6 à 7 weken om een nieuwe gewoonte aan te leren. Het aannemen van goede gewoontes zal ons helpen. Doe het geleidelijk aan, stap voor stap, maar blijf in beweging.

6. Bekijk je zwakke punten

Ignatius adviseert ons om onze verdediging te versterken wanneer we worden aangevallen, waarbij we niet vergeten dat het onze zwakheden of kwetsbaarheden zijn die vaak worden uitgebuit. Hij gebruikt het beeld van een belegerd kasteel. De indringers bestormen niet de hoofdpoort, maar zoeken naar een onbewaakte achterdeur of een barst in de muur. Dit soort gezondheidscrisis wakkert bij ons diepe angsten aan over controleverlies, afbraak van structuren, enz. Het kan gemakkelijk onze eigen zwakheden van bezorgdheid, obsessie en buitensporig gedrag (denk aan hoe iemand met OCD (Obsessieve Compulsieve Stoornis) kan worden overspoeld met besmettingsangst) voeden. Een nuttige vuistregel van Ignatius is om uit te zoeken wat je zwakke punten zijn en deze eerst aan te pakken. Door bijvoorbeeld te erkennen dat ik van nature bang of angstig ben, kan ik deze zorgen eerst aanpakken. Dit is stimulerend. Ik heb nu een strategie. Ik hoef niet alles te verbeteren, wel genoeg om de ‘kuilen’ te dichten. Misschien moet je psychologische technieken gebruiken zoals Cognitieve Gedragstherapie (CGT) die vraagt of bepaalde gedachten redelijk zijn. Of je kan geconcentreerd bidden om Gods genade te verkrijgen op een oude wond. 

7. Het ware gebed

Dit is een tijd voor gebed. Het gebed is een natuurlijk antwoord op onzekerheid en controleverlies. Het stelt ons in staat om met het goddelijke te communiceren. Het stelt ons in staat om te handelen en te leven zonder angst. Het gebed kan zo eenvoudig zijn als een gesprek of dialoog met de Schepper, de bron van ons bestaan. De essentie is om heel ons wezen tot God te brengen, met inbegrip van al onze angsten en zorgen, en om hulp en bijstand te vragen. Geef het allemaal aan God, alle angst, zorgen en bezorgdheid. Dit kan moeilijk zijn, want we willen de controle hebben. Het is moeilijk om hulp te vragen als de moderne cultuur het idee van goddelijkheid en andere mogelijkheden dan het eenzame individu dat in een materiële wereld leeft, overhoop gooit. Er is echter iets anders aan de hand in deze ongewone tijden. De kwetsbaarheid van het leven wordt ons geopenbaard. Onze onderlinge verbondenheid en nood aan gemeenschap wordt duidelijk. Er is een oproep om onze beperkte menselijkheid en ons verlangen naar een hogere liefde te omarmen. Dit is geen theorie of concept, dit is een ervaring. Probeer het en zie wat er gebeurt.

8. Richt je op wat je kunt doen

Hoewel er veel dingen zijn die je duidelijk niet kunt doen zonder de officiële richtlijnen te overtreden, zijn er veel andere dingen die je veilig kunt doen. Zie deze crisis als een kans om jezelf te ontwikkelen, een beter mens te worden en anderen te helpen. Blijf niet stilstaan bij negativiteit en angst. Probeer te groeien in waardering, in dankbaarheid voor kleine dingen. Neem aan het eind van elke dag even de tijd om terug te kijken en de momenten van licht te zien die alleen achteraf gezien kunnen worden. Het ontwikkelen van dankbaarheid is een krachtig tegengif voor negativiteit en apathie.

Er is een aantal voorbeelden van positieve activiteiten die mensen al doen.

– Informeer bij de buren, vooral de oude en kwetsbare.

– Houd jezelf fit en fris, let op je eetgewoonten en houd een gezond evenwicht, ga buiten in de frisse lucht.

– Maak goed gebruik van je tijd, zoek nieuwe hobby’s.

– Gebruik dit als een kans om relaties met familie en vrienden op te bouwen of te versterken.

– Zoek uit wat jij aan deze situatie kan bijdragen.

– Iedereen heeft een gave of talent, iets om aan anderen aan te bieden.

Bid met het probleem, richt je op de oplossing.

9. Het grootste goed

Er is een dilemma in de speltheorie waarbij een spel zo wordt opgezet dat een individuele speler een kleine beloning krijgt voor het zelfzuchtig handelen, terwijl als alle spelers meewerken, ze een veel grotere gezamenlijke beloning krijgen. Dit is precies de situatie waar we nu mee te maken hebben. Egoïstisch handelen door alleen een voorraad aan te leggen en zichzelf te beschermen is een beperkte aanpak. Iedereen weet dat dit op de lange termijn alleen zal werken als de mensen meewerken. ‘Er is genoeg voedsel voor iedereen’ is de boodschap van de winkels, maar alleen als mensen zich beheerst en verantwoordelijk gedragen. Dit is ontnuchterend maar waar. We moeten allemaal de zenuwen bedwingen en samenwerken om goed gebruik te maken van voedsel en medische voorzieningen. We moeten samenwerken en elkaar steunen voor wat waarschijnlijk een lange periode van enkele maanden zal zijn. Zich richten op en iets doen voor anderen neemt de aandacht voor onszelf weg en dat komt zowel de gever als de ontvanger ten goede. Ignatius zegt: “liefde toont zich meer in daden dan in woorden”. De impact van een woord, tekst of gebed voor een ander in deze uitzonderlijke tijden mag niet worden onderschat.

10. Goede keuzes maken

Nu moeten we er meer dan ooit voor zorgen dat we goede keuzes maken. Sommige van de belangrijkste aspecten van het gezondheidsadvies dat we krijgen, vereisen een goede keuze. We merken bijvoorbeeld op of we bepaalde symptomen vertonen en beslissen over het krijgen van passende medische hulp of onderzoeken. Ook moeten we anderen beschermen door ons verantwoordelijk gedrag en in sommige gevallen zelfs door onze afwezigheid. Sommige van de Ignatiaanse onderscheidingsregels zijn hier nuttig: verzamel zoveel mogelijk informatie, maak goede, onbevooroordeelde oordelen over situaties en mensen, en handel op een verantwoorde en sociaal-ethische manier. Er zullen onvermijdelijk mensen zijn met wie we te maken krijgen en die we zullen moeten confronteren met complexe en uitdagende beslissingen waarbij andere mensen betrokken zijn, waaronder sommigen die medisch kwetsbaar kunnen zijn. Zij zullen in staat moeten zijn om advies in te winnen, verstandig te overleggen en met een helder hoofd te beslissen. Voor ons allemaal is het vooral belangrijk om niet in paniek te raken of door emoties te worden beheerst. Hoewel begrijpelijk in deze ongekende situatie, sterke emoties kunnen niet helpen bij het nemen van goede beslissingen. Wat nuttig kan zijn, is om je een aantal voor- en nadelen voor te stellen, om op te treden als advocaat van de duivel en om te proberen vindingrijke oplossingen voor problemen te vinden. Ignatius waarschuwt dat we in tijden van stress geen eerdere gefundeerde keuzes moeten terugdraaien, en dat we moeten oppassen dat we niet in paniek raken door overhaaste beslissingen te nemen.

De echte betekenis van de vastentijd

Voor christenen zal ons inzicht in de vastentijd op de proef worden gesteld als we antwoorden op de uitdaging om God te vinden in deze nieuwe en beangstigende situatie. Misschien moeten we oude gewoontes en denkwijzen laten varen terwijl we stap voor stap het pad bewandelen dat God ons in deze onzekere tijden wijst. ‘Wat ik wil is liefde, geen opoffering’, zegt de profeet die de geest van God openbaart. Dit raakt de kern van wat belangrijk is, het geloof dat er betekenis en doel is in de manier waarop we handelen als we ons op een barmhartige en verantwoordelijke manier met de werkelijkheid bezighouden.

Het is een reis van hoop die een weg zal vinden door deze crisis, net zoals het kruis niet het einde was. Zoals Paus Franciscus zegt: “Een pad dat een beetje uitdagend is, omdat liefde een uitdaging is, maar het is een pad vol hoop. Sterker nog, ik zou zeggen: de vastenuittocht is de weg waarlangs de hoop zich ontwikkelt.”

Brendan McManus sj is de auteur van een aantal boeken, waaronder Finding God in the Mess, en Deeper in the Mess, beiden co-auteur met Jim Deeds. Zij delen een nuchtere benadering van spiritualiteit die het voorbeeld van Ignatius volgt, die zijn medemensen en de mensen van zijn tijd aanspoorde om ‘God in alle dingen te vinden’.