Sinds 5 februari is de voormalige generale-overste van de jezuïeten officieel kandidaat voor heiligheid. Een interview met postulator Pascual Cebollada sj.

Wat is de erfenis van pater Arrupe?

“Ik zou op de eerste plaats zeggen dat deze verborgen is, in die zin dat het een spirituele nalatenschap is. Ik heb hem zelf twee keer ontmoet. Wanneer mensen hem ontmoetten, met hem spraken, wanneer ze luisterden naar wat hij te zeggen had, met hem baden, voelden ze iets speciaals. Er was iets prachtigs religieus en spiritueels aan hem.”

“Dat is waarom mensen die hem ontmoetten vaak zeiden: “Hij is een heilige, een buitengewoon iemand.” Er was iets in hem dat we “bekendheid met God” noemen. Je kon het voelen. Hij was een man van God, met een geloof dat geworteld was in onze tijd van secularisering, moeilijkheden, onduidelijkheid, new age spiritualiteit. Uiteindelijk was het geworteld in Jezus Christus.”

“Zoals pater Peter Hans Kolvenbach zei ter gelegenheid van een jubileum op zijn geboortedag in Bilbao, hij was een geweldige profeet van conciliaire vernieuwing. Dat is allemaal onderdeel van zijn nalatenschap en deze duurt voort.”

U zegt dat Arrupe een man van de kerk was, maar in zijn eigen tijd was hij zeer omstreden. Denkend aan wat er gebeurde in 1981 toen de heilige Johannes Paulus II zijn eigen kandidaat als algemene overste van de jezuïeten benoemde – hoe kijkt u daar nu op terug?

“Godzijdank zijn we nu, vele jaren later, in wat rustiger vaarwater en kunnen we al deze gebeurtenissen op een andere manier bekijken. Natuurlijk, veel mensen die Arrupe steunden toen ze jonger waren, leven nog en namen deel aan deze controversiële kwesties tussen de Sociëteit van Jezus en de Heilige Stoel. Het is belangrijk om te onthouden dat het niet alleen Arrupe was en niet alleen de paus… het was de Sociëteit van Jezus en de Heilige Stoel, dus veel ingewikkelder. Nu hebben we een beter perspectief op alles.”

“Allereerst zou ik hopen dat we nu naar Arrupe kunnen kijken zonder hem te “kapen” – ik wil niet overdrijven, maar ik bedoel, hem niet “toe te eigenen”. Voorheen zeiden mensen: “Arrupe heeft dit gezegd, Arrupe heeft dat gedaan, Arrupe heeft hier en daar onder geleden”, en dat was vaak een beetje ideologisch. Ik denk dat we nu vrij kunnen zijn van deze ideologie. We kunnen naar Arrupe kijken en zien dat hij voor zichzelf helemaal niet ideologisch was, helemaal niet.”

Het is absoluut ondenkbaar dat hij zou hebben overwogen de paus ongehoorzaam te zijn

“Ik denk, terugkomend op waar we in het begin over spraken, dat vanwege zijn spirituele en religieuze kwaliteiten zijn karakter te hoogstaand was om te worden afgemeten aan een ideologie. Dit zou ons moeten helpen om de hele periode die vol controverse en veelbewogen was – niet alleen voor de jezuïeten, maar voor de hele kerk – beter te begrijpen.”

“Wanneer je leest wat Arrupe in die tijd schreef, praat met getuigen die met hem spraken over wat er gaande was in die periode, vind je echt een man die enorm hield van de kerk, de Heilige Stoel en de paus. Het is absoluut ondenkbaar dat hij zou hebben overwogen de paus ongehoorzaam te zijn of tegen hem in te gaan. De houding van Arrupe was niet voor tweeërlei uitleg vatbaar, absoluut niet. Ik zou opnieuw willen bevestigen dat toen al deze dingen gebeurden het vanuit Arrupe’s oogpunt nooit zijn bedoeling was om niet te gehoorzamen.”

“De paus kwam uit Oost-Europa en had zijn eigen ervaringen van voordat hij gekozen werd. Toen Arrupe tot generaal werd gekozen, kwam hij uit Japan. Hij was daar geweest van 1938 tot 1965 en daarvoor was hij in ballingschap geweest in Nederland en België. Zijn wortels lagen op een andere plaats en zijn manier van doen sloot niet aan bij wat paus Johannes Paulus II had beleefd.”

Het was een soort liefde voor de paus en de Heilige Stoel

“Natuurlijk zet ik ze niet op hetzelfde niveau. De paus is de paus en Arrupe was daar heel duidelijk over. Zelfs toen de situatie voor de Sociëteit van Jezus heel moeilijk was, hield Arrupe nooit op om naar beneden te gaan naar de hoofdingang van de curie [in Rome] om de paus te groeten wanneer hij langs kwam in zijn auto op weg naar Romeinse parochies op zondagmiddag. Het ging steeds om misschien vijf of zeven seconden, maar hij kwam hier altijd voor naar beneden. Het was een soort liefde voor de paus en de Heilige Stoel, voor de vertegenwoordiger van de kerk. Dat was Arrupe.”

U noemde Arrupe’s ervaringen in Japan. Hoe hebben de atoombommen van Hiroshima en Nagasaki invloed op hem gehad?

“Allereerst, Arrupe’s eerste contact met lijden was niet in Japan. Zelfs toen hij medicijnen studeerde in Madrid, bezocht hij elke zondag de armen, gewoon om te helpen. Hij had altijd al willen helpen, vooral de armen. Toen hij lid werd van de Sociëteit van Jezus, vroeg hij steeds opnieuw om naar de missie gezonden te worden en uiteindelijk werd hij naar Japan gestuurd. Tussen haakjes, paus Franciscus wilde ook naar Japan, maar Arrupe zei hem dat zijn longen niet goed genoeg waren, zodat het beter was wanneer hij in Argentinië bleef.”

Heeft Arrupe Bergoglio in feite op het pad naar het pausdom gezet? 

“In die zin, ja! Arrupe werd in ballingschap gestuurd voordat hij naar Japan ging en dat is voor niemand gemakkelijk. Hij was een vluchteling omdat hij Spanje moest verlaten vanwege de burgeroorlog. Toen ging hij naar Japan en had die verschrikkelijke ervaring in Hiroshima. Hij zat ook twee maanden in de gevangenis in Japan want tijdens de oorlog was hij een verdachte persoon omdat hij geen Japanner was. Ballingschap, gevangenis, Hiroshima. Hij was helemaal niet naïef over het lijden.”

Hij hield van de armen en hij wilde dat wij ook van hen hielden op een persoonlijke manier.

“Trouwens, Arrupe had de reputatie te optimistisch te zijn. Sommigen zeiden dat hij niet voldoende wist hoe om te gaan met echte problemen om de Sociëteit van Jezus te organiseren; dat hij te charismatisch was. Oké, hij was optimistisch en hij had veel hoop, maar het was geen naïef optimisme. Daar zorgden deze ervaringen wel voor. Een man die in Hiroshima is geweest, kan niet naïef zijn.”

“Met de armen had hij een zeer spontane, natuurlijke en normale – ik bedoel niet-ideologische – verhouding. Hij hield van de armen en hij wilde dat wij ook van hen hielden op een persoonlijke manier. Hij wilde niet dat we van hen hielden alleen in onze toespraken of met onze grote instituten, maar dat wij de armen persoonlijk leerden kennen en zo veel mogelijk met hen leefden.”

Wat weten we over de persoonlijke relatie tussen paus Franciscus en Arrupe en zou u zeggen dat Franciscus als paus een weerspiegeling is van de invloed van Arrupe?

“Paus Franciscus ontmoette Arrupe bijvoorbeeld in Rome in 1974 voor de 32^e Algemene Congregatie van de jezuïeten. Hij was 38, dus vrij jong, maar hij was al door hem benoemd tot provinciaal van Argentinië, wat betekent dat Arrupe vertrouwen in hem had. Ze ontmoetten elkaar verschillende keren in Buenos Aires en in Rome.”

“We hebben een paar getuigenissen van paus Franciscus. Kort nadat hij als paus naar Rome was gekomen, ging hij naar de kerk van de Gesù waar Arrupe begraven ligt. Hij vroeg om een ​​bos bloemen omdat hij wilde bidden bij het graf van Arrupe. Hij ging er naartoe, bad in stilte en bood Arrupe de bloemen aan. Dit was heel belangrijk.”

Hij was degene die de onderscheiding voor ons en voor de kerk de plaats gaf die haar toekomt

“En een jaar geleden was hij bijvoorbeeld in Peru waar hij de jezuïeten bezocht, zoals hij gewoonlijk doet tijdens zijn reizen. Hij zei toen tegen hen dat het generalaat van pater Arrupe een genade was. Wat hij bedoelde was dat hij degene was die de ignatiaanse spiritualiteit ontdekte voor ons jezuïeten en voor de kerk. Hij was degene die de onderscheiding voor ons en voor de kerk de plaats gaf die haar toekomt.”

“Ik vermoed dat hij heel erg gesteld was op Arrupe en hij stond altijd aan zijn kant. Ten tweede, wat is zijn invloed? Het is een gemeenschappelijke invloed van Ignatius van Loyola, een gemeenschappelijke invloed van de Geestelijke Oefeningen, van de Constituties. Dit is de grote invloed die ze beiden voelden; ze deelden deze invloed.”

“En geen van beiden is bang uitgevallen. Ze zijn allebei moedig. Toen Arrupe het gevoel kreeg dat zijn plaats hem was toegewezen door God, door de voorzienigheid, door de kerk, denk ik dat hij zei: “We gaan ervoor”. Ik vermoed dat paus Franciscus iets vergelijkbaars zei.”