Wie ben jij, o liefde bevat de drie boeken die Frans van der Lugt sj in de jaren negentig schreef. Nikolaas Sintobin sj schreef het voorwoord bij de Nederlandse vertaling (2019).

Pater Frans van der Lugt is een Nederlands jezuïet die wereldwijde bekendheid verwierf in het voorjaar van 2014. Hij woonde toen in de oude binnenstad van het belegerde Homs, in Syrië. De burgeroorlog was op zijn hoogtepunt. Enkele duizenden mensen, waaronder een klein groepje christenen, waren de gijzelaars van de vechtende partijen. Met zijn aangrijpende videoboodschappen haalde Abouna Francis de wereldpers. Hij klaagde er de mensonwaardige omstandigheden aan waarin die omsingelde mensen in de oude binnenstad probeerden te overleven. Toen hem de kans werd geboden om de stad te ontvluchten, weigerde hij omdat niet allen met hem weg konden. Frans van der Lugt had ervoor gekozen om solidair te zijn met de Syrische mensen met wie hij zijn hele leven had gedeeld, ongeacht of ze moslim of christen waren. In de ochtend van 7 april 2014 werd hij, in het jezuïetenhuis van Homs, met een kogel in het hoofd vermoord.

Spirituele geschriften

Dit boek biedt de lezer drie teksten van Frans van der Lugt sj aan, oorspronkelijk geschreven en gepubliceerd in het Arabisch. Het gaat voornamelijk over spirituele geschriften, vaak geserveerd op een bedje van gedetailleerde psychologische en antropologische analyses van herkenbare menselijke ervaringen. Zij geven een soms verrassende maar vooral verhelderende inkijk in binnenkant van een man die er niet voor teruggedeinsd is om zijn leven te geven voor zijn vrienden. De inhoud van de concrete casussen die besproken worden en het door elkaar lopen van heel verschillende inhoudelijke disciplines kunnen de Nederlandse lezer verwonderen. Ze vertellen iets over de eigen aanpak van de jezuïet van der Lugt.

Zoals de meeste jezuïeten was Frans van der Lugt priester. Maar, net zoals de meeste jezuïeten, had van der Lugt ook een profane opleiding: hij was psycholoog en psychoanalist. Van deze kennis en vaardigheid heeft hij uitvoerig gebruik gemaakt gedurende zijn 50-jarige tijd in Syrië. Het is een sterke traditie bij de jezuïeten om bij de verkondiging van het Evangelie te werken doorheen de omringende cultuur. Zij noemen dit inculturatie. Voor Frans betekende dit dat hij niet alleen predikte in de kerk. Maar ook dat hij, met zijn expertise als psycholoog, veel tijd besteedde aan de studie en de analyse van de psychologie van de Syriërs. 

Concrete psychologische problematieken

In dit boek vertrekt van der Lugt dan ook vaak van de beschrijving van concrete psychologische problematieken waarin mensen zich bevinden. Meer in het bijzonder gaat het over de wijze waarop mensen omgaan met hun verlangen naar liefde, erkenning en zelfwaardegevoel en hoe zij daarin, om allerhande redenen, kunnen vastlopen. Soms is er een grote afstand tussen de Syrische context en de Nederlandse. In het bijzonder de rolverdeling tussen man en vrouw die de schrijver als uitgangspunt neemt kan als voorbijgestreefd voorkomen. Tegelijk biedt deze onbevooroordeelde beschrijving van bepaalde aspecten van een Arabische samenleving een interessante spiegel voor de wijze waarop wij in Nederland omgaan met een aantal spanningsvelden: autonomie of afhankelijkheid van het kind ten aanzien van de verwachtingen van de ouders, de verschillende waardering van jongens en meisjes in het gezin, enkel en alleen wegens hun gender, enz.  Bij ons zijn die al bij al nog maar sinds enkele generaties grondig in beweging gekomen. Ze werken nog steeds na.

De wijze waarop van der Lugt vervolgens aan de slag gaat met deze geïncultureerde aanpak toont er de kracht van. Nadat hij namelijk met zijn technisch-psychologische leesbril de menselijke problematiek heeft opengelegd, brengt hij die vervolgens in dialoog met exegese, spiritualiteit en theologie. Zo slaagt hij erin om de levengevende boodschap van het Evangelie te enten op de concrete werkelijkheid van een welbepaalde mensensamenleving, in casu de Syrische. Niet ondanks of naast die cultuur. Wel middenin die levende cultuur met haar grote verscheidenheid van mensen en godsdiensten die hij overduidelijk hoog in zijn hart draagt. 

De gratuïteit van de liefde

Heel wat verschillende existentiële thema’s komen op deze wijze aan de beurt: vergeving, liefde, ouderschap, lijden, frustratie, eenzaamheid, verbondenheid enz. Een heeft mijn bijzondere aandacht getrokken. Het is als een rode draad doorheen het hele boek geweven. Het raakt aan de kern van de openbaring van Jezus en blijkt ook een van de grootste uitdagingen te zijn waar van der Lugt steeds weer op stuit in zijn therapeutisch werk met gewone mensen. Het gaat over de gratuïteit van de liefde. Noem het agapè versus eros of nog, geefliefde versus neemliefde. Het is de leessleutel om Jezus’ vijandsliefde te kunnen verstaan.

Van der Lugt legt haarfijn uit hoe moeilijk én hoe bevrijdend die belangenloze en zelfloze liefde is. Niet alleen komt het voortdurend terug in de case-studies die hij aanreikt. Hij analyseert ze ook op een exegetisch, spiritueel en theologisch niveau, meermaals op aangrijpend poëtische wijze. 

We vinden deze liefde het meeste in de houding van Christus ten opzichte van de mensen die Hem wilden doden. Hij veroordeelt niet, Hij koestert geen wrok en Hij neemt geen wraak, maar met innerlijke vrijheid deelt Hij met hen in de pijn die aanwezig is in de diepten van hun kwaad en dompelt Hij hen onder in het licht van zijn genegenheid. Want alleen dit licht kan de duisternis van het kwaad verjagen in hun zielen. … Christus was in zijn dood aan het kruis als een bloeiende tak die zijn zoete geur aan alle mensen gaf, zelfs aan diegenen die Hem afsnoeiden.

In het licht van zijn levenseinde

Op zich is dit niet nieuw of origineel. De permante aandacht die van der Lugt geeft aan die gratuite liefde krijgt echter een heel bijzondere kleur als je ze beschouwt in het licht van zijn levenseinde. Zijn keuze, om ook in tijden van gruwelijk geweld en dus levensgevaar, trouw te blijven aan het Syrische volk heeft hem geleid naar de marteldood – van het Griekse martyrion: getuigenis. Die daadwerkelijke houding geeft een waarheidsgehalte aan zijn woorden waar de lezer stil van wordt. In het bijzonder voor wie zich de laatste videobeelden van Frans herinnert: een uitgehongerde en onderkomen oude man die op passionele wijze zijn liefde voor het Syrische volk uitspreekt en getuigt van zijn geloof in het leven, sterker dan de dood. 

We bereiden ons voor op Pasen… Het feest van de overgang van dood naar leven… Licht schijnt vanuit de donkere grot en zij die deze vlek van duisternis beschouwen zien een groot licht… Wij wensen deze verrijzenis voor Syrië… “Ila l-amam”; laten we voortgaan. (laatste bekende woorden van Frans van der lugt sj op 6 april 2014, de vooravond van zijn dood)  

Sterke wijsheidsdimensie

Deze geschriften van de Nederlandse jezuïet zijn uitgesproken christelijk van inspiratie. Opvallend is de sterke wijsheidsdimensie die erin doorklinkt. Die wijsheid van de mensenvriend van der Lugt is waarschijnlijk een van de verklaringen waarom hij in Syrië zo ruim bekend en graag gezien was, tot ver buiten de grenzen van de christelijke netwerken. In het eerste deel van dit boek uit die wijsheid zich bijvoorbeeld in de subtiele overwegingen die de auteur ten beste geeft over de deugd van het luisteren. Ze maken duidelijk dat de therapeut-priester Frans van der Lugt veel heeft geluisterd naar mensen, in alle etappes van hun leven. Sommige passages zijn zonder meer aangrijpend. Zo, bijvoorbeeld, als hij mijmert over het luisteren met de hand, aan het sterfbed van een mens.

We kunnen ook luisteren met onze hand, of met onze blik op de hand van de ander, of met onze blik op zijn blik of op zijn gezicht of zijn stilte. Op het sterfbed kan de mens vaak niet spreken, en dan spreekt hij liever via zijn hand of zijn blik. Als we zijn hand vastpakken, kunnen we daadwerkelijk luisteren naar de stem van het leven in zijn lichaam dat het leven laat. En als we naar zijn gezicht kijken, kunnen we in zijn blik luisteren naar het laatste woord dat hij aan ons wil overbrengen.

Het geheel is toegankelijk

Niettegenstaande dit boek ontstaan is in een culturele context die erg verschillend is van de Nederlandse en niettegenstaande het gebruik maakt van een pyschoanalytisch referentiekader dat soms wat gedateerd is, maakt de eenvoudige en didactische schrijfstijl van van der Lugt het geheel toegankelijk. Je zou het kunnen beschouwen als een inwijding in de fundamentals van christelijke antropologie, spiritualiteit en theologie. Bijzonder zijn de analyses die hij ten beste geeft van bekende evangelieverhalen zoals dat van de roeping van Zacheüs, het verhaal van de barmhartige vader of de rijke jongeling. Zo ook de korte studie die hij wijdt aan het luisteren van Jezus. Regelmatig geeft van der Lugt ook gebalde maar toegankelijke theologische reflecties die beklijven omdat ze duidelijk ingegeven zijn door vertrouwdheid met de gelovige zoektocht van gewone mensen.

Sommige mensen geloven dat Christus de mensheid heeft verlost door zijn lijden. Maar zijn verlossende kracht kwam niet voort uit zijn lijden. Zijn verlossende kracht welde op uit zijn goddelijke liefde.

Dit boek is meer dan lezenswaardig

Het statuut van de godsdienst is in Syrië erg verschillend van in het geseculariseerde Nederland. In Syrië is geloof “normaal”. Dat is al lang niet meer het geval in Nederland. Tegelijk zijn er analogieën. Het is niet omdat je je als Syriër op bijna natuurlijk wijze deel weet uitmaken van een religieuze cultuur (christendom of islam) dat je ook in je hart leeft van die godsdienst. Geen toeval dat ook Frans van der Lugt meer dan eens de indruk geeft te schrijven voor mensen die het contact met hun innerlijkheid zijn kwijtgeraakt. Dit is bijzonder herkenbaar voor velen in Nederland waar de honger naar verdieping en zingeving overhand lijkt toe te nemen, al is de vertrouwdheid met de christelijke godsdienst vaak zo goed als verdwenen.

Dit boek is meer dan lezenswaardig. Niet alleen om het denkkader van een heel bijzonder mens beter te leren kennen. Ook als persoonlijke lectuur om zelf te groeien en een graantje mee te pikken van de wijsheid en het geloof van pater Frans van der Lugt, de martelaar van Homs.

Nikolaas Sintobin sj