Nicolas Standaert sj puurt digitale leestips uit Chinese wijsheid van filosoof uit 12de eeuw

Alles moet sneller, ook ons lezen. Aan de KU Leuven heb je zelfs cursussen ‘snel lezen’. Maar een Chinese wijsgeer uit de moderne 12de eeuw biedt een duidelijk alternatief om ons leesgedrag te verbeteren. Acht tips, geselecteerd door Nicolas Standaert sj, sinoloog, voor iedereen die van lezen houdt.

“Digitaal lezen is veel te oppervlakkig”, wordt vaak geopperd. De vluchtigheid van de ongeduldige beeldschermlezers is inmiddels door allerlei onderzoek in kaart gebracht. We skimmen als webgebruikers snel door een tekst heen: de eerste regels van een webpagina lezen we nog voluit, maar naarmate de tekst vordert, worden onze horizontale oogbewegingen steeds korter, zodat een zogenaamd ‘F-patroon’ ontstaat en heel wat informatie ons ontgaat.

Maar ligt de oppervlakkigheid bij het medium alleen? “De reden waarom mensen vandaag zo slordig lezen is omdat er zoveel gedrukte boeken zijn” stelde de Chinese wijsgeer Zhu Xi (1130-1200) vast in een tijd dat de boekdrukkunst al wijd verspreid was in China. En ook hij vond dat het vroeger allemaal beter was, want “toen schreven de wijzen ten minste teksten over op bamboelatjes”.

Zhu Xi is niet de eerste de beste, want deze denker uit de moderne 12de eeuw had een enorme invloed op het denken en de maatschappij in China. Elke student die tot het begin van de 20ste eeuw deelnam aan de staatsexamens moest immers Zhu Xi’s commentaren op de Chinese klassieke werken van buiten kennen.

Zhu liet het niet bij kritiek op het moderne medium van het boek, maar stelde een traktaat op voor zijn studenten om opnieuw te leren lezen in tijden van verandering. Sommige van zijn richtlijnen klinken uitdagend actueel. We selecteren acht tips van Zhu Xi en tonen in cursief hoe je ze ook vandaag nog kan toepassen. Voor deze blog waren ze oorspronkelijk visueel opgesteld in een F-patroon, maar de moderne technologie is jammer genoeg nog niet aangepast aan ons leesgedrag.

1. Meer tijd om minder te lezen 

Het beste is om minder te lezen zodat je helemaal vertrouwd geraakt met wat je leest. Dat kinderen zich herinneren wat ze gelezen hebben en volwassenen vaak niet is gewoon omdat kinderen gefocust zijn. Als ze op één dag honderd woorden moeten lezen, dan houden ze zich aan honderd woorden; en zijn het er tweehonderd dan houden ze zich aan tweehonderd woorden. Volwassenen lezen soms op een dag honderd pagina’s en zijn niet zo gefocust. Ze zouden beter één tiende lezen.

• Lees dus langer, maar minder

2. Less is more

Hecht bij het lezen geen waarde aan de hoeveelheid, maar enkel aan de vertrouwdheid met wat je hebt gelezen. Lees slechts één tekst tegelijk. Alleen als je per dag slechts één paragraaf leest, zal je je die helemaal eigen maken. Als je nu eens dit dan weer dat leest, dan trekken deze teksten misschien aan je ogen voorbij, maar uiteindelijk zal je er niet mee vertrouwd geraken.

• Wees dus selectief en sober in de keuze van wat je leest. In plaats van te hink-stap-springen tussen Facebook, Twitter, deredactie.be, die spannende roman, en dat interessante artikel, kies je beter één of twee waaraan je je volledige aandacht geeft.

3. Herhalen

Wanneer je een paragraaf leest, moet je die opnieuw en telkens weer opnieuw lezen, totdat je er helemaal mee vertrouwd mee bent. Pas als je de tekst zo herhaalt, zal je de betekenis inzien en er een voldaan gevoel bij hebben. Je moet steeds weer opnieuw een tekst persoonlijk ervaren.

• Als je een tekst herhaaldelijk leest, zal je dichter bij de tekst komen te staan, waardoor je tegelijk beter in staat bent om er vanaf een afstand naar te kijken. Herlees eens het interessante interview dat je in de weekendkrant las, misschien zelfs tweemaal.

4. In de diepte lezen

Het is noodzakelijk om de betekenis van een tekst tot in de diepte te doorgronden. Over het algemeen verkiezen studenten om breed te lezen, maar vaak missen ze een gedetailleerd begrip. Beter dan te verzinken in honderd boeken is dat je een gedetailleerd begrip hebt van één.

• Als je als docent een leesopdracht geeft, is het beter om studenten te vragen één tekst in de diepte te doorgronden, door hen aan te sporen moeilijke woorden op te zoeken, de tekststructuur te ontrafelen en zowel de algemene inhoud als de individuele paragrafen in de diepte te beheersen.

5. Smaken

Je moet eerst vertrouwd geraken met de tekst, en daarvoor is het nodig die van voor naar achter en van links naar rechts te lezen. Vervolgens moet je de tekst herhaaldelijk smaken. Als je er innig vertrouwd mee bent, wordt de betekenis vanzelf duidelijk. Het is zoals een stuk fruit eten. Als je er eerst in bijt, dan verschijnt de smaak nog niet. Dan eet je het. Je moet er fijn op kauwen en dan verschijnt de smaak vanzelf. Enkel en alleen dan weet je of het zoet of bitter is, en pas dan ken je de smaak.

• Ga dus als een fijnproever te werk: je moet een tekst eerst meerdere keren proeven alvorens je de smaak en essentie te pakken krijgt.

6. Twijfels toelaten

Als je inspanning laks is, en je doet geen moeite om erover na te denken, dan zal je eenvoudigweg tot de conclusie komen dat er geen onzekerheden zijn bij het begrip ervan. Het is helemaal niet zo dat er niets is om over te twijfelen, maar omdat je de tekst nog niet ten volle begrepen hebt, heb je niet door dat er nog twijfels zijn. Als je bij het lezen geen twijfels hebt, moet je twijfels aanmoedigen. En als je twijfels hebt, kan je ze beginnen te verwerken. Wanneer je dit punt bereikt, heb je vooruitgang geboekt.

• Wanneer je een tekst goed leest, dan zal die vragen oproepen. Verwelkom die vragen, want ze leiden tot een beter begrip en toepassing van een tekst.

7. Oude inzichten wegwassen

Studenten mogen zich niet vasthouden aan hun oude inzichten; ze moeten zich ervan losmaken en dan pas zullen nieuwe ideeën verschijnen. Het is zoals zich ontdoen van troebel water, waarna het helder water pas kan verschijnen. Wanneer je bij een passage komt die je niet begrijpt, dan moet je je oude inzichten wegwassen om nieuwe ideeën te laten verschijnen; en hou je steeds bij de tekst.

• Een open geest bij het lezen van een tekst stelt je in staat om je eigen vooronderstellingen en zekerheden in vraag te stellen.

8. Een opening zoeken

Bij het lezen moet je zoeken naar een opening in de tekst; enkel dan kan je doordringen tot de diepte ervan. En als je zo een opening niet ziet, zal je er niet in kunnen doordringen. Maar als je een opening ziet, dan opent de coherentie van de tekst zich vanzelf.

• Ga op zoek naar paradoxen, contradicties, onduidelijkheden, plotse overgangen en overdenk wat ze voor jou kunnen betekenen. Zoals Leonard Cohen het zo mooi zong: “There is a crack, a crack in everything, that is how the light gets in”.

Hal van het trage lezen  

Met deze tips ga je best om op de manier die ze zelf voorschrijven: maak er tijd voor en lees ze niet allemaal in één keer, herlees ze, tracht in de diepte te doorgronden wat ze voor jou betekenen, smaak ze, stel ze in twijfel, stel ook je vooronderstellingen over lezen in vraag, en ga op zoek naar openingen in de tips van Zhu Xi.

Misschien moet de universiteitsbibliotheek ook een leeszaal inrichten waar lezers meer tijd kunnen maken om minder te lezen. Die kan dan, verwijzend naar Zhu Xi, de “Hal van het trage lezen” worden genoemd.

De tips zijn in vrije vertaling gedistilleerd uit het traktaat “Du shu fa” 讀書法(Manieren van lezen) zoals opgenomen in Zhuzi yulei 朱子語類(Gesprekken van meester Zhu, gerangschikt per onderwerp), een verzameling van gespreksnotities verzameld door de leerlingen van Zhu Xi 朱熹en gepubliceerd in 1270, zeventig jaar na zijn overlijden. Een gedeeltelijke Engelse vertaling kan men vinden in Daniel K. Gardner, Chu Hi: Learning to Be a Sage, Berkeley: Univ. of California Press, 1990.

Nicolas Standaert sj

Sinoloog

Met dank aan de Groepsblog van personeel en studenten van de KU Leuve waar deze bijdrage eerst gepubliceerd werd