Woensdag 4 oktober publiceerde paus Franciscus zijn klimaatbrief Laudato Deum, een vervolg op milieuencycliek Laudato Si’. Jezuïet Xavier Jeyaraj over waar de paus’ schrijven in de kern over gaat.

Vergeleken met Laudato Si’ is de apostolische exhortatie Laudate Deum (loof de Heer) een kort document: 73 tegen 246 paragrafen. Terwijl Laudato Si’ veel aspecten van integrale ecologie behandelt, maakt Laudate Deum een grondigere analyse van de groeiende klimaatcrisis van de afgelopen jaren en van de zwakheden van de internationale politiek, politieke leiders en de tekortkomingen van multilaterale organen. Laudato Deum daagt leiders uit om positieve stappen te zetten en “verder te gaan dan de mentaliteit van bezorgd overkomen maar niet de moed hebben om wezenlijke veranderingen teweeg te brengen.” (LD 56)

Paus Franciscus als voortrekker

Paus Franciscus, die als voortrekker met Laudato Si’ het milieubewustzijn van de mensen heeft aangewakkerd, nodigt nu onze leiders uit om niet alleen vanuit het hoofd te reageren – te veel afhankelijk van wetenschappelijke en technologische veranderingsparadigma’s – maar om naar het hart te gaan. Om innerlijk de pijn en het lijden van de kwetsbare mensen en de schreeuw van het milieu te voelen.

Om ten slotte van het hart naar de handen te gaan en integraal samen te werken, “met het oog op het algemeen welzijn en de toekomst van (onze) kinderen, meer dan de kortetermijnbelangen van bepaalde landen of bedrijven” (LD 60) die zich meer zorgen maken over het maken van “de grootste winst tegen minimale kosten en in de kortst mogelijke tijd.” (LD 13) De oproep van de paus is om het hoofd, het hart en de handen met elkaar te verbinden en samen te werken.

Paus Franciscus weerlegt onomwonden de bewering van sommigen die de armen de schuld geven van de klimaatcrisis. Hij citeert The Emissions Gap Report 2022 van de VN: “Zoals gewoonlijk lijkt het alsof alles de schuld is van de armen. Toch is de realiteit dat een beperkt, rijker percentage van de planeet meer vervuilt dan de armste vijftig procent van de totale wereldbevolking, en dat de uitstoot per hoofd van de bevolking van de rijkere landen veel groter is dan die van de armen.” (LD 9)

Laudato Deum: leiders kunnen problemen oplossen

Als we het over leiders hebben, erkent paus Franciscus het vermogen van onze politieke leiders om concrete problemen zoals de pandemie op te lossen. Hij gelooft in de kracht en de processen van multilaterale dialoog en diplomatie. In de multipolaire en complexe wereld van vandaag is het meer dan ooit noodzakelijk om collectief te reageren op de crisis van het milieu, die verbonden is met vele andere sociale kwesties van volksgezondheid, cultuur, mensenrechten en sociale rechten voor iedereen. Daarom doet hij een sterk beroep op het geweten van de leiders en vraagt: “Waarom houden jullie vast aan de macht, om daarna herinnerd te worden vanwege (jullie) onvermogen om actie te ondernemen toen het dringend en noodzakelijk was?” (LD 60).

Met vurige hoop doet paus Franciscus een beroep op de leiders en alle deelnemers om de komende klimaatconferentie (COP28) in Dubai te gebruiken als een cruciale kans om hun koers bij te stellen en niet opnieuw te vervallen in romantische praatjes.

De oproep van paus Franciscus tot klimaatactie is niet simpelweg emotioneel of religieus. Ze is eerlijk en waarachtig, in overeenstemming met de wetenschappelijke gegevens en ervaringen van miljoenen mensen wereldwijd, te midden van sommigen die “de kwestie ontkennen, verzwijgen, verdoezelen of relativeren”. (LD 5)

Wacht niet op de anderen

Op 27 juli 2023 gaf secretaris-generaal van de VN António Guterres een soortgelijke waarschuwing: “Het tijdperk van opwarming van de aarde is voorbij; het tijdperk van wereldwijd afkoelen is aangebroken. Leiders moeten leiden. Geen aarzeling meer. Geen excuses meer. Niet meer wachten tot anderen voorgaan. Daar is gewoon geen tijd meer voor.”

Het is bijna vijf jaar geleden dat we als jezuïeten een gezamenlijke onderscheiding maakten en de opdracht kregen om te werken aan de vier apostolische speerpunten (UAP’s), waaronder de zorg voor ons gemeenschappelijk huis (UAP4). In het licht van wat paus Franciscus heeft gedaan met Laudate Deum is het voor ons jezuïeten een geschikt moment om te bekijken waar we nu staan met onze vier apostolische voorkeuren. 

Streven naar meer dan goede bedoelingen

Pater Arturo Sosa, de algemene overste van de Sociëteit van Jezus, schreef over het vierde UAP in de Staat van de Samenleving (De Statu 2023) en verwoordde een soortgelijke zorg. Hij zegt: “In bijna alle provincies/regio’s wordt erkend dat we niet de weg vooruit hebben gevonden of onze levensmissie hebben veranderd om op een nieuwe en effectieve manier samen te werken in de zorg voor ons Gezamenlijk Huis […] Er is een groeiend verlangen om iets te doen, maar we moeten streven naar meer dan goede bedoelingen. Vaak zijn onze acties meer uiterlijke schijn dan een echte ecologische bekering die diepgaande veranderingen in onze levensstijl en ons werk vereist, waar we ons bewust en onbewust tegen verzetten.”

Zowel paus Franciscus als pater Arturo nodigen ons uit om onszelf te zien als onderdeel van een groter, onderling verbonden, afhankelijk systeem met de ogen van het geloof en het verlangen naar ecologische bekering op alle niveaus: individueel, gemeenschappelijk en structureel. Aan het einde van Laudate Deum zegt paus Franciscus: “Laten we dus ophouden de mens te zien als autonoom, almachtig en grenzeloos, en laten we beginnen om anders over onszelf te denken, op een nederigere en tegelijkertijd vruchtbaardere manier.” (LD 68)

Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd in Social Justice and Ecology Secretariat.

Over de afbeelding

De jongens op deze foto zijn aan het werk met krijt in een JRS-school in Kfar Zabad, Libanon. Als Syrische vluchtelingen hebben deze jongeren ontberingen doorstaan die woorden niet kunnen beschrijven. Ze zijn ontheemd en gemarginaliseerd. Desondanks illustreert deze afbeelding, die beïnvloed is door Andrei Rublev’s iconoon van de Drie-eenheid, deze jongens als heilig in de ogen van God.

De kleuren paars, groen en rood stellen de Vader, de Heilige Geest en de Zoon voor. De gouden versiering accentueert de heiligheid. Heiligheid in relatie tot creativiteit. Hier brengen we Roebljovs drie-eenheidsicoon in verband met de eerste drie dagen van de schepping. De Vader met licht, de Zoon met de hemel en de Heilige Geest met de vegetatie en de dieren.

De apostolische speerpunten van de jezuïeten worden hier ook weerspiegeld, want we “tonen weg naar God” door middel van iconografie, “wandelen met de armen”,
“begeleiden de jongeren” en “werken samen in de zorg voor ons gemeenschappelijk huis”, geïllustreerd door de creaties van de jongens.

Iedereen kan creëren en dicht bij
God zijn, hoe klein het ook lijkt.

Credit: Jesuit Refugee Service/ Geschiedenis van JRS – Libanon