Deze brief schreef Marc Desmet, regionale overste van de jezuïeten in de Lage Landen, op tweede kerstdag aan zijn medebroeders en partners in de zending van de jezuïeten.

Ik was niet van plan een kerstbrief of -gedachte te schrijven zoals wel het geval was in de twee voorgaande jaren. Een belangrijke reden was dat ik dit jaar de digitale adventsretraite schreef. Die vormt bij wijze van spreken één lange kerstboodschap rond het thema: Het Woord wil lichaam
worden, naar de centrale zin van de het evangelie van de dagmis op Kerstdag: Het Woord is vlees geworden. God-met-ons betekent dat God in ons wil wonen, zij het niet zonder onze instemming. Elk mensenkind dat geboren wordt kan God-met-ons zijn. Elk nieuw kind geeft nieuw perspectief.

Een tweede-kerstdaggedachte

En dan toch nog deze kerstbrief. Enkele gedachten, misschien wat in contrast met en toch ook in het verlengde van heel die retraite. Een ‘tweede-kerstdaggedachte’. Ongepland, onverwacht als sommige zwangerschappen. Gekleurd door een andere zin uit het Johannesevangelie op Kerstdag: ‘In Hem was leven en dat leven was het licht der mensen. En het licht schijnt in de duisternis maar de duisternis nam het niet aan.’

Wat mij momenteel raakt is hoezeer het Woord dat lichaam wordt, lijdt aan de duisternis. Eigenlijk de bevestiging van bezorgdheden van waaruit ik de retraite schreef. In die zin vertel ik u ‘niets nieuws onder de zon’, maar eigenlijk is het ‘niets nieuws onder de zonsverduistering’. En toch is er het zonlicht. Zij het vaak verduisterd.

Ik vermeld drie verduisteringen

Lichamen lijden aan oorlogsgeweld. De eerste boodschap, het grote visioen van de Jesaja-teksten is niet zodanig ‘God is liefde’, maar ‘God is gerechtigheid’. Symbool voor de nood aan dit visioen staat de waanzinnige oorlog in Oekraïne. Dreigend dichtbij als een mogelijke derde Wereldoorlog en toch veraf voor de meesten van ons. In een tijd van klimaatopwarming is de wereld enkele graden kouder geworden: door het ons bekende maar nog onschuldige ‘graadje lager’, door de vluchtelingen op straat – al minder onschuldig – en door de misdadig-cynische beslissing om onschuldige burgers bewust in de vreselijke winterkou van Oekraïne te zetten. Hoe visionair moeten voor ontelbare soldaten en burgers de woorden klinken uit de tweede lezing van de Kerstnacht: ‘Hij heeft zichzelf voor ons gegeven om ons van alle ongerechtigheid te verlossen en ons te maken tot zijn eigen volk…’ (Brief aan Titus 2, 14)

Lichamen lijden aan seksueel misbruik in het verleden en het heden. Een van mijn hoofdmotivaties om te schrijven vanuit ‘het Woord is mens/lichaam geworden’ was de overtuiging dat we in onze godsdienst van de menswording meer en juister plaats moeten geven aan het affectieve en seksuele lichaam – al te lang de onbenoemde olifant in kerkelijke kamers. ‘Het schandaal’ staat niet alleen voor vaak levenslang lijden van slachtoffers, het wijst ook op – zoals iemand het noemde – een ‘systeemfout’ in onze theologie en spiritualiteit. En net in deze dagen worden de Kerk en de Sociëteit weer opgeschrikt door een schandaal met een Sloveense artiest-jezuïet in Rome. Mijn voorganger Johan Verschueren besteedt er nu zijn beste krachten en ervaring uit de Lage Landen aan.

Familiale lichamen lijden, luidruchtig of stil. De familie, al dan niet nieuw samengesteld, is en blijft de hoeksteen van de maatschappij. Mijn eigen retraiteteksten opnieuw mediterend trof me dan ook dat de laatste woorden van het Eerste testament luiden: ‘Voordat de dag van de Heer aanbreekt, die groot is en ontzagwekkend, stuur ik jullie de profeet Elia, en hij zal ervoor zorgen dat ouders zich verzoenen met hun kinderen en kinderen zich verzoenen met hun ouders.’ (Maleachi 3,23-24) Een groot thema sinds lang dus.

Soms zijn er heuse intrafamiliale conflicten en breuken. Maar is er ook niet die stille religieuze kloof tussen oudere en jongere generaties? Geen conflict, geen geweld. Wel enerzijds (groot)ouders die heel evangelisch, geëngageerd en kerkelijk leven en anderzijds vaak (klein)kinderen van goede wil die weinig of niets meer lijken te hebben met wat de Kerk biedt. Hoe gaan we die zo verschillende culturen en talen ‘verzoenen’, ook in onze ‘ignatiaanse familie’? In het publiek dat de adventsretraite volgde domineert het grijze haar. Incluis het mijne natuurlijk. En al waren er jongere kapsels op een zeer geslaagde Loyolatocht deze zomer, toch lijdt het lichaam van Christus hieraan in de Lage Landen.

Stille zaterdag

Kerstdag viel dit jaar op een zondag. Daardoor riepen de dagen voor Kerstdag voor mij het Paastriduüm op. Met vooral een Stille Zaterdag waarop het Kind nederdaalt, ‘indaalt’, in een wereld die hier en daar een hel is.

Toen ik op deze stille zaterdag in Houthalen-Oost een kerststal aanschouwde waarnaast ook een Gekruisigde hing, vroeg ik me af hoe het kerstverhaal verenigd kan worden met zoveel lijden in de wereld. Spreken over nieuw leven en hoop in een wereld waar zoveel geleden en gestorven wordt: kan dat wel? Heeft het niet iets al te naïefs en schandaligs?

Stille zaterdag in de kerk van Houthalen-Oost: tegelijk de Kerststal en de Gekruisigde contempleren.

Zachte vreugde

Maar net toen her-innerde ik mij hoe ik gedurende meer dan twintig jaar met professionelen en vrijwilligers een kerstfeest organiseerde op de Palliatieve Eenheid, een feest waar ook de stervenden en hun familieleden aanwezig waren, gelovig of niet. Het wordt tot op vandaag gevierd. En hoe wij muziek speelden en hoe ik een eenvoudige beschouwing hield bij de figuren in de kerststal, niet zonder een vleugje humor. Een kerststronk en andere lekkernijen ontbraken ook niet. En dat verwekte geen schandaal maar zachte vreugde.

Mag ik dan ook niet hoop putten uit enkele zaken die me deze dagen overkwamen? Aan het einde van de retraite kwamen, zoals tijdens de retraite, mooie getuigenissen binnen:

‘Doorheen de retraite heb ik beseft dat ik nog meer werk kan maken van de weg naar binnen. Deze gedachte en de voornemens die ik mij soms gemaakt heb na het gebed, geven mij innerlijke vrede en stille vreugde.’

‘Ik heb éénmaal (in deze retraite) het geluk gehad God ‘in mij’ te voelen…. Ik heb geweend van geluk…. En als ik eraan terug denk, voel ik opnieuw een glimp van dit grote geluk…’

Luisterende houding van de paus

Bij een informele kerstontmoeting met de bisschopsraad van Hasselt sprak bisschop Patrick met groot enthousiasme over de vrijmoedige en luisterende houding van de paus bij het Ad limina bezoek van de Belgische bisschoppen: ‘Hij wilde onze vragen horen, onze bezorgdheden en kritieken…’ Het was een prachtig broederlijk gesprek. Ook lijkt de algemene sfeer in het Vaticaan ten opzichte van
vorige bezoeken duidelijk positief veranderd.

In het verlengde hiervan bereikte mij het bericht dat het intercontinentaal verslag van het Synodaal proces heel hoopgevend is. De deelname overtrof de verwachtingen: o.a. 112 van 114 bisschoppenconferenties en vele andere groeperingen in Kerk (…): “Door dit proces hebben we ontdekt dat synodaliteit een manier is om Kerk te zijn – in feite de manier om Kerk te zijn.” Ook blijkt dat niet alleen Europa en Noord-Amerika, maar ook andere continenten een juistere kerkelijke plaats voor de vrouw verlangen.

En nog in het verlengde van gemeenschappelijke onderscheiding had ik in de voorbije week een mooi DICAP-gesprek met ‘het bestuur’ van Aqua Viva, in functie van een verbredend gesprek met de Raad van Bestuur van Heverlee.

Zelenski en zijn vrouw

Ik las ook ontroerd hoe president Zelenski, vanaf de eerste dag van de oorlog, besloot om in zijn land te blijven, en niet met een regering in ballingschap te gaan. En hoe dit zijn soldaten en bevolking moed gaf en aldus het land niet in drie dagen ten prooi viel aan een vijand die als Goliath Oekraïne al lang uitdaagde. Wat een leiderschap belichaamt die kleine man – een acteur, samen met zijn vrouw: een ware David die zijn volk dagelijks bemoedigt en die zijn woorden trefzeker naar Goliath blijft slingeren. Lees in 1 Samuel 17,32: ‘Laat vanwege die Filistijn niemand de moed verliezen, ik zal met hem gaan vechten’.

Ik was gesticht door de honderden kleine Warmste-Week-initiatieven – grote inspanningen voor soms nederige bedragen die toch een ‘grote hoop’ vormden. Rik van ons economaat was tijdens de Advent tien dagen in Kameroen en Ivoorkust, en bracht naast koffiebonen ook de geur mee van Afrikaanse broederlijkheid, verbondenheid, overvloed in armoede, en vurige inzet.

Ik vernam deze dagen het bezoek in maart door kardinaal Michael Czerny sj aan Egied als duurzaam project en verheug mij over het Platform Ignatiaanse spiritualiteit dat gaat investeren in jongerentaal en -beelden.

Gelieve zelf aan te vullen!

Soms lijkt er weinig reden tot optimisme te zijn, altijd is er reden tot hoop. Bidt dus om hoopvolle mensen te zijn die zien waar het Mensenkind geboren wordt, lijdt en opstaat. Zo worden we samen Christus’ Lichaam van liefde en gerechtigheid.

Een warme vredesgroet,
Marc, regionaal overste

Middernachtmis in de Sint-Andrieskerk in Antwerpen: de kerkgangers vormden bij de offerande een processie langs deze Wijzen en werden zoals zij geconfronteerd met brandende huizen van Oekraïne (boven) … en met een kerststal met steenbrokken en vallende pilaren (onder).