Zijn promotieonderzoek ging over de aandacht voor de Heilige Geest in ‘Licht voor de Volkeren’, een van de slotdocumenten van het Tweede Vaticaans Concilie.

Op 30 mei trokken familie, medebroeders, kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders en vrienden – waaronder een grote groep van de Krijtberg, Amsterdam – naar de Universiteit van Tilburg om daar de verdediging bij te wonen van zijn proefschrift door Jos Moons sj. Het onderwerp van het proefschrift is de visie op de Heilige Geest zoals die naar voren komt in Lumen Gentium, één van de belangrijkste documenten van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965), over het wezen en de structuur van de kerk*.

Toespraak voor ‘normale’ mensen

Jos begon heel rustig met een korte en ook voor “normale” mensen toegankelijke uitleg over zijn proefschrift en hij bleef schijnbaar ontspannen toen hij er vervolgens over ondervraagd werd door de commissie. De vragen waren niet makkelijk en een lid van het cortège vertelde me later dat dit betekent dat een proefschrift óf heel slecht is óf dat men overweegt om de promotie cum laude te laten plaatsvinden.

Een val waar zij die een proefschrift schrijven alert op moeten zijn, is de verleiding om af te dwalen van de centrale vraag die erin gesteld wordt. Jos is daar goed in geslaagd: het ging in zijn werk over de tekst van Lumen Gentium zoals die tijdens het Concilie gepubliceerd werd en niet over hoe dit document sindsdien door de lezers is ontvangen, geïnterpreteerd. De ondervragers prezen de (toen nog) doctorandus bijvoorbeeld om de originaliteit van het onderzoek met behulp van een speciale close reading methode. Een wetenschappelijk werk over de receptie van het document zou wel heel interessant zijn. Een uitnodiging aan het adres van Jos?

En toen was hij ineens doctor

Juist toen hij zich klaarmaakte om nog een vraag te beantwoorden, kwam de bedel binnenschrijden om aan te geven dat de tijd voorbij was – “Hora est!” Volgde het overleg achter gesloten deuren van de commissie, waarbij de spanning in de zaal toch wel begon op te lopen. Na de deliberatie kwam de woordvoerder gelukkig snel tot de conclusie: Jos mocht zich voortaan doctor in de theologie noemen en het proefschrift was van het niveau “met lof” – applaus.

Ter afronding van de ceremonie waren er nog een aantal korte toespraken, waaronder de officiële lofrede door de promotor, professor Henk Witte, die inderdaad vol lof was over het werk van Jos. Het viel me op dat een van de sprekers erop wees dat een doctorstitel niet alleen rechten, maar ook plichten en verantwoordelijkheden met zich meebrengt. Bij een doctor moet je ervan uit kunnen gaan dat hij betrouwbaar werk levert – in een tijd waarin veel gepubliceerd wordt dat ongefundeerd is, is dit verlangen extra relevant.

Wiggert Molenaar sj

*De titel van het in het Engels geschreven proefschrift is The Spirit and the Church.