Het geloof moet leiden tot concrete daden die gerechtigheid in de wereld ten doel hadden, aldus pater Arrupe. Hoe deed jezuïet Pedro Arrupe dat zelf?

1. Hij begeleide Japanse Christenen gedurende de tweede wereldoorlog en droeg zorg voor slachtoffers van de atoombom op Hiroshima.

Voordat hij generaal-overste werd van de Jezuïeten, verbleef Pedro Arrupe, vanaf 1938, gedurende 27 jaar als missionaris in Japan. Meteen nadat Japan in 1941 Pearl Harbor aangevallen had werd pater Arrupe gearresteerd en een maand gevangen gezet, omdat de Japanse autoriteiten hem verdachten van spionage. De christenen die hij in zijn ambt als priester begeleid had waren hem zo toegewijd dat zij naar zijn gevangenis kwamen om voor hem de kerstliederen te zingen die hij hen geleerd had, daarmee hun eigen arrestatie riskerend.

Fotobijschrift: Arrupe in Hiroshima in 1947

“Ik was niet in staat mezelf in te houden. Ik barste in tranen uit,” schreef hij later, geroerd als hij was door hun vertoon van medeleven en solidariteit.

Vier jaar later, toen hij in een van de buitenwijken van Hiroshima woonde, verbrijzelde de vernietigende inslag van een atoombom de ramen van pater Arrupes woning en deed het gebouw schudden. Teruggrijpend op de medische opleiding die hij had genoten voordat hij intrad bij de Sociëteit van Jezus, nam pater Arrupe, samen met zijn medebroeders, de zorg op zich voor ongeveer 150 slachtoffers die fysieke verwondingen hadden opgelopen, naast de mysterieuze, veelal onzichtbare symptomen van stralingsvergiftiging.

Fotobijschrift: Arrupe in Japan

Paus Fransciscus, die een groot bewonderaar is van pater Arrupe, spreekt er vaak over hoe belangrijk het is voor christenen om zich, het voorbeeld van Jezus volgend, naar de “periferieën” te begeven, naar de uithoeken van de samenleving waar mensen vaak vergeten en geneerd worden. Ook pater Arrupe gebruikte dat woord, én hij leefde het: zijn zorg voor de Japanse christenen, ondanks de ongelooflijke risico’s – een wereld verwijderd van de machtscentra van het katholicisme in West-Europa – is per definitie “zich begeven naar de periferieën”.

Fotobijschrift: Jorge Mario Bergoglio (links) viert de mis met pater Arrupe. (Jezuïeten Curie, ongedateerd)

Zijn voorbeeld doet mij afvragen of ik het doorbrengen van tijd met hen die aan de periferie van onze samenleving leven, wel diep genoeg integreer in mijn eigen geloof. Soms denk ik dat ik maar al te tevreden ben me me vast te houden aan comfortabele, bekende plekken. Zo niet pater Arrupe, die wel eens de patroonheilige zou kunnen worden van het ‘verlaten van je comfortzone’.

2. Hij was de oprichter van de Jesuit Refugee Service.

Op basis van zijn ervaringen aan de periferieën en bewogen tot medeleven met het lot van Vietnamezen, die in hachelijke bootreizen op open zee het geweld in hun land ontvluchtten, gebruikte pater Arrupe zijn positie als generaal-overste van de Sociëteit van Jezus om aan te dringen op het stichten van de Jesuit Refugee Service (JRS) die werd opgericht in 1980.

Meer dan ooit bevind ik mij in de handen van God.

Individuele ontmoetingen in de marge van de samenleving brachten hem er toe te werken aan de verandering van de systemen die onderdrukking in stand houden. Hij gebruikte de institutionele middelen van de Sociëteit van Jezus om op grote schaal Christus oproep om ‘de vreemdeling te verwelkomen’ te beantwoorden. Tegenwoordig biedt de JRS hulp aan honderdduizenden vluchtelingen, verdeeld over meer dan 50 landen en is zij werkzaam in het veld van juridische belangenbehartiging om een gastvrijer overheidsbeleid ten aanzien van vluchtelingen en asielzoekers te bevechten. Wanneer we tijd besteden aan hen die lijden en ook nog enkele minuten nemen om, in samenwerking met de JRS, contact op te nemen met de door ons gekozen volksvertegenwoordigers om te lobbyen voor rechtvaardiger migratiewetten, dán volgen wij pater Arrupes voorbeeld.

3. Hij gaf zich over aan God gedurende zijn eigen grote lijden.

In 1981 werd pater Arrupe getroffen door een beroerte waardoor hij zwaar verlamd raakte. Hierdoor kon hij zijn leiderschapsrol niet voortzetten. Tijdens een bijeenkomst van jezuïetenleiders die een ‘algemene congregatie’ wordt genoemd, nam hij ontslag als generaal overste. Hij werd in een rolstoel de vergaderzaal ingereden en aangezien hij niet meer kon spreken, werd zijn allerlaatste toespraak voorgelezen.

“Meer dan ooit bevind ik mij in de handen van God. Dit is wat ik al heel mijn leven, vanaf mijn jeugdjaren, naar verlangd heb. Maar er is een verschil: het initiatief ligt nu volledig bij God’, schreef hij. “Het is een diepe spirituele ervaring om mijzelf zo volledig in Gods handen te weten en te voelen.” De toespraak werd ontvangen met een donderend applaus en een stortvloed van tranen.

Het is heel iets anders om dat vertrouwen werkelijk te leven als het je slecht gaat.

De beroerte ondermijnde pater Arrupes ongelooflijke energie en weerhield hem ervan zijn werk als generaal overste voort te zetten. Maar zijn ziekte ontnam hem niet zijn leiderschapskwaliteiten, zo vol van geloof, waarmee hij voor zijn medebroeders – en voor ons allen – model stond voor op God vertrouwen midden in groot persoonlijk lijden. Het is immers één ding om te zeggen dat je vertrouwt op God als alles goed gaat; het is heel iets anders om dat vertrouwen werkelijk te leven als het je slecht gaat.

Of hij nu zorg droeg voor slachtoffers van een atoombom, of een internationale humanitaire hulporganisatie opzette, of rustte in de vrede van Christus gedurende zijn eigen ziekbed, dan wel de kerk diende met talloze andere daden van onzelfzuchtige liefde, pater Arrupe was een leider en leerling die het waard is na te volgen.