Over de uitdaging die het internet stelt aan de christenen

Pater Antonio Spadaro, jezuïet en hoofdredacteur van het Italiaanse tijdschrift Civiltà Cattolica, houdt zich al lange jaren bezig met vragen over het geloof in de tijd van het internet.

Het internet is meer dan alleen maar een instrument ten dienste van de evangelisatie – het is een nieuwe ruimte waar het verlangen naar God makkelijker wordt uitgedrukt naarmate het de communicatie tussen mensen bevordert.

Als theoloog en filosoof heeft u een brede bezinning over het geloof in het internettijdperk aangezwengeld en de basis gelegd voor een “cybertheologie” (1). Van waaruit bent u zich met deze zaken gaan bezighouden?

Antonio Spadaro sj: Vanuit mijn persoonlijke ervaring. Net als de bij meeste onderzoekers van mijn generatie, hebben het gebruik van internet en de sociale netwerken een grote invloed op de manier waarop ik werk, ook op mijn werk als priester. De kracht van de zoekmachines, de diversiteit van de blogs, de vele contacten die ik elke dag kan hebben op Twitter en Facebook zijn geleidelijk aan belangrijker geworden dan het lezen van kranten en boeken. Het is nu wanneer ik ingelogd ben op het net dat ik mijn informatie krijg en de meest interessante gedachten bij mij opkomen. Toen ik zag hoe dit nieuwe middel voor kennisvergaring en sociale contacten mijn dagelijks leven veranderde, probeerde ik te begrijpen wat de impact van het internet op het geloof en het leven van de kerk zou kunnen zijn.

Internet verandert de manier waarop we werken, denken … . Kan het internet onze manier van geloven veranderen?

Antonio Spadaro sj: Uiteindelijk veranderen de inhoud van het geloof en de manier van geloven niet. Aan de andere kant heeft het internet een duidelijke praktische impact op hoe we denken over ons geloof en hoe we hier uitdrukking aan geven. Hier komt de theologie om de hoek kijken. Hoe verandert het net en de wijze waarop hierdoor mensen met elkaar in contact komen de manier waarop ik luister naar de Bijbel? Hoe verandert dit mijn begrip van de openbaring, de kerk en de gemeenschap van de gelovigen, de liturgie en de sacramenten? Dit zijn geen abstracte vragen; ze komen voort uit een authentieke geloofsbeleving op het net.

Zijn geloof beleven op het internet – wat betekent dat?

Antonio Spadaro sj: Een aantal jaren geleden heb ik mij verdiept in Second Life. Dit is een volledig virtuele wereld waarin mensen zich een personage kunnen aanmeten en dit kunnen laten evolueren zoals zij wensen. Ondanks alle schijn is er ook een duidelijk religieus aspect. In Second Life worden virtuele kerken gebouwd; men kan zelfs huizen binnengaan waar deelnemers de geestelijke oefeningen van Sint-Ignatius doen! Dit toont aan dat religiositeit geen grenzen kent. Het religieus verlangen van de mens komt overal tot uitdrukking, in de meest uiteenlopende vormen, ook in een gesimuleerde omgeving.

Maar is dit echt een belangrijke ontdekking voor een theoloog? Is het feit dat je kunt inloggen echt zo belangrijk in theologisch opzicht?

Antonio Spadaro sj: We zijn er inderdaad te gewend aan geraakt om het net als een nieuwigheid te zien die overal van losstaat. Het internet is echter vóór alles een plek waar de meest diepgewortelde menselijke verlangens tot uitdrukking komen, vooral het verlangen naar gemeenschap. Dit verlangen drukt zich des te meer uit naarmate het internet beter wordt in het verbinden van mensen die voorheen nooit de kans zouden hebben gehad om elkaar fysiek te ontmoeten. Hierdoor onstaat een ruimte om te communiceren die de kerk niet onverschillig kan laten. De aankondiging van een boodschap – het Evangelie – en relaties van gemeenschap zijn precies de twee pijlers waar de Kerk op rust. De uitdaging is dan ook niet meer alleen het internet goed te “gebruiken”, zoals vaak wordt gedacht, maar om goed te “leven” in het internettijdperk. Veel meer dan een nieuw middel van evangelisatie, is het internet een omgeving, een volwaardig milieu om te bewonen en waarin het geloof wordt opgeroepen zich uit te drukken.

Een authentiek gevoel van “gemeenschap” op het net? Er zijn toch ook wel beperkingen aan te wijzen?

Antonio Spadaro sj: Communicatie is geen fysiek gegeven. Ik kan een gemeenschap vormen met christenen uit het Midden-Oosten en Japan, hoewel ik ze niet fysiek kan zien. Het net verbindt mensen slechts met elkaar en vergroot hun vermogen om te communiceren; maar het is de Heilige Geest die de gemeenschap creëert. Net als in de fysieke wereld hangt alles uiteindelijk af van het hart van de mens. Ik kan me op het net bewegen en daar slechts oppervlakkige, koele of negatieve banden met mensen hebben. Aan de andere kant bidden meer en meer gelovigen samen dankzij het internet. God laat zich ook ontmoeten door middel van de digitale wereld die nu deel uitmaakt van onze werkelijkheid. In die zin moeten we stoppen met de “echte” wereld te plaatsen tegenover de “virtuele” wereld. Ik spreek liever van één en dezelfde werkelijkheid, tegelijkertijd fysiek en digitaal.

Zouden we zelfs de sacramenten kunnen vieren op het internet?

Antonio Spadaro sj: Op dit punt is de Kerk stellig. Een sacrament, welk ook, vereist een fysieke, aanraakbare en concrete christelijke gemeenschap van vlees en bloed. Dus: geen sacramenten op het internet. Dit sluit natuurlijk een zekere vorm van deelname niet uit. Bijvoorbeeld, het bijwonen van een viering van de wereldjongerendagen op het internet is op zich een werkelijkheid. Ik kan hierbij aansluiten door gebed, juist door de mogelijkheid van het internet om ruimte en tijd op te heffen. Net als de allereerste christenen bijeen kwamen in dezelfde ruimte, zo zijn miljoenen gelovigen verzameld rond de opvolger van Petrus. Maar de virtuele ervaring kan niet in de plaats komen van de werkelijke aanwezigheid van Christus in de eucharistie en dit geldt ook voor de andere sacramenten.

In uw boek over de “cybertheologie” vraagt u zich af wat de diepere betekenis van het internet kan zijn in het plan van God.                                         

Antonio Spadaro sj: Dit is voor christenen de meest interessante vraag. De impact van het internet op ons leven is zo belangrijk dat het ons uitnodigt om te onderscheiden hoe dit bijdraagt ​​aan Gods plan voor de mensheid. De gids die mij het meest heeft geholpen stierf in 1955 en heeft zelf het internet dus niet meegemaakt. Het gaat om de Franse jezuïet Pierre Teilhard de Chardin die inHet verschijnsel mens een zeer degelijke reflectie uitwerkt over de geschiedenis die gekenmerkt wordt door een geleidelijke samenvoeging van de mensheid: aanvankelijk jagers en verzamelaars, verspreid over de hele aarde, worden de mensen landbouwers die samen gaan wonen in dorpen. Vervolgens verschijnen de eerste beschavingen, de eerste wereldrijken. Tegenwoordig hebben we een zo verfijnd niveau van verbondenheid bereikt dat het onze manier van denken beïnvloedt. Door het potentieel van gemeenschap en dialoog tussen personen te vergroten, kan het internet worden opgevat als een stap op de weg van de mensheid die God is begonnen, verlangt en leidt. Het net, als menselijke ruimte, is ook onderdeel van het unieke “goddelijke milieu” dat onze wereld is.

(1) Cyberthéologie. Penser le christianisme à l’heure d’Internet, Coll. Donner raison n° 44, Lessius, 2014, 160 p., 19 €.