Fundament

De Geestelijke Oefeningen beginnen met het Fundament. De bedoeling daarvan is: Gods droom over de mens in herinnering brengen of – als die geloofsvisie nog iets nieuws voor de retraitant is – er vertrouwd mee raken. Om dan je leven te ordenen, zodat het meer in harmonie is met die droom. Wat betekent dat? Wat vraagt dat? Allereerst het inzicht en de ervaring dat God zo’n droom heeft, dat Hij op mij betrokken is nog vóórdat ik aandacht heb voor Hem. Daarvoor is nodig eerst stil te worden, ontvankelijk, te durven wachten. In die ruimte kan aan bod komen wie God is voor mij en wie ik ben voor God. De bedoeling van dit begin van de Oefeningen is de ontmoeting met God tot stand te laten komen. Daarvoor probeer je met de ogen van het geloof naar je leven te kijken.

Mijn oorsprong, een puur creatieve liefde

De samenvatting van de ervaring van het Fundament is dat er een God is die van mij houdt zoals ik ben. Ik mag er zijn met mijn levensgeschiedenis. Wij geloven in de liefde die God ons toedraagt. God staat niet tegenover mij, maar is mij trouw, meer dan ik mijzelf trouw ben. Dat is het fundamentele: Hij heeft ons het eerst lief gehad… Hij komt naar ons toe, is op zoek naar ons en niet andersom. De liefde van God is onvoorwaardelijk, grenzeloos, zomaar gegeven en niet omdat wij goed zijn.

Dat de mens geschapen is betekent dat er naar hem verlangd is; hij is vrucht van liefde. Mijn oorsprong is een puur creatieve liefde, liefde voor mij, heel intiem, precies zoals ik ben, enig en uniek. Als God zo is als wij Hem mogen ervaren, dan moeten wij van onze kant God ook God laten zijn. Zijn droom over mij in mij toelaten kan tot gevolg hebben, dat wat tot nu toe een diepe ervaring van mij was – God voor mij, ik staande voor mijn God – wordt verbreed. Dat heeft te maken met wat Ignatius van Loyola “onverschilligheid” noemt: er kan in confrontatie met Gods droom een innerlijke vrijheid groeien waarin ruimte komt voor de voorkeur van God en voor wat daarom ook voor mij voorkeur zou moeten hebben. Dat betekent de uitnodiging om mijn leven te ordenen, prioriteiten te stellen, vast te stellen wat voor mij wezenlijk en belangrijk is.

Eerste week

Vanzelf zal zich dan de Eerste Week aandienen. Want onvermijdelijk komt de vraag op: Zie ik dat genoeg? Ben ik er trouw aan? Zit er wanorde in mij? En het verlangen zal groeien en zich verdiepen om tot ordening te komen. Het Fundament kan bij de retraitant het gevoel oproepen bij God in het krijt te staan en ook het verlangen naar meer ordening van zijn leven om Gods trouw met trouw te beantwoorden. De bedoeling van de Eerste Week is door dieper in te gaan op eigen ontrouw uit te komen bij Gods genadige trouw en liefde. Je realiseren hoe groot je ontrouw is, kan aan de liefde van God een diepere kleur geven. Dat wordt nog versterkt door een groeiend besef van de kosmische dimensie van de zonde.

Wie de Geestelijke Oefeningen doet, ervaart te staan in een geschiedenis van de zonde, een geschiedenis ten dode, waarmee hij solidair is. Bekering van het hart is nodig. Het motief ervoor is Gods barmhartigheid, die ons om niet gegeven wordt. Het gaat erom onze ontrouw niet uit de weg te gaan maar diep in ons toe te laten, als de weg om Gods trouw te gaan verstaan en ervaren. Daarbij mogen we niet vergeten dat onze ontrouw een weg is: we houden ons er niet mee bezig om erin te blijven steken, maar om de ervaren liefde van God te verdiepen en een nog heel nieuwe en reële dimensie te geven. Onze God is een vergevende God. Daarom is de diepste bevrijding die Jezus is komen aanzeggen en brengen onze vergeving. Wij mogen blijde, begenadigde zondaars zijn. Is het wonder dat er naast de eigenlijke ervaring van de Eerste Week ook een andere ervaring groeit: die van de nabijheid van Jezus Christus? In Hem komt onze vergeving en begenadiging menselijk nabij. Met Hem voor ogen komen aan het eind van de Eerste Week nieuwe vragen op: Wat kan ik doen? Wat moet ik doen?

Tweede week

De Tweede Week wil een weg zijn om op die vragen een antwoord te geven door te kijken naar Jezus. Centraal in deze fase van de Oefeningen is – naast een aantal overwegingen die aan deze Week haar structuur geven en een keuze voorbereiden – een reeks contemplaties over het leven van Jezus. Naast het toeleven naar een keuze worden de Geestelijke Oefeningen hier meer en meer een school van gebed. Daarbij wordt niet zozeer het verstand geactiveerd, maar het is eerder een identificatieproces: ik mag dit geheim van het leven van Jezus gaan herkennen als een mysterie dat ook mij raakt, doordat ik probeer in geloof erbij aanwezig te zijn. Dat is het eigene van de ignatiaanse contemplatie: erbij proberen te zijn, je door het geheim te laten bewegen. Door te beschouwen, te kijken totdat je er anders van wordt, word je wat je beschouwt. Het gaat erom in het geheim binnen te gaan, niet op de wijze van de verbeelding, maar eerder als oefening van geloof. Je kunt opgenomen worden in de Blijde Boodschap als iets wat zich hier en nu aan jou voltrekt. In de contemplatie komt de ontmoeting tot stand. Het doel is om de innerlijke kennis van Jezus te vermeerderen en zo te groeien in liefde voor Hem en Hem meer na te volgen. Het gaat er om Gods wil te zoeken en te vinden via de persoon van Jezus. In Jezus krijgt God een menselijk gezicht. Via de contemplatie ontdek ik wat mijn eigen weg van navolging kan of moet zijn. De Tweede Week is zodoende een periode waarin ik ontvang wat ik moet gaan doen, wat mijn keuze moet zijn.

Derde Week

Een van de aspecten van de kracht van de Geestelijke Oefeningen is dat lijden en dood van Jezus zijn opgenomen in de dynamiek ervan. De beschouwing van lijden en dood in de Derde Week brengt ons bij de kern van het leven van Jezus, zijn levensgeheim: leven wordt alleen gevonden als het uit handen wordt gegeven. Lijden is als het ware een verdichting van het leven van Jezus, van zijn manier van leven. Daarom is de Derde Week werkelijk een vervolg op de Tweede, een vervolg van ons zoeken naar wat onze navolging van Hem zou moeten zijn. Ook nu gaat het erom Hem beter te leren kennen en hierin achterna te gaan. Blijven kijken naar Jezus om onze innerlijke kennis van Hem te vergroten. En bij Hem blijven, ook op dit moment van zijn leven. Als we in de Tweede Week tot een keuze zijn gekomen, is dit de tijd om de consequentie van die keuze te verkennen en te beleven. Immers de diepere kern van de keuze, de binnenkant ervan is om met Christus ons te ontledigen. Slechts te kiezen voor wat de éne zaak van God en mensen dient. Is onze keuze ertegen bestand dat we met Jezus blijven in zijn lijden?

Vierde Week

Onverbrekelijk hiermee verbonden is de Vierde Week. Lijden en dood van Jezus zijn niet alleen de kern van zijn levensgeheim, ze zijn ook een weg ten leven. Lijden en dood werden door Jezus niet gekozen maar aanvaard, als een beleving van overgave en trouw. Ze pasten in zijn beleven van zijn eenheid met God en mensen: het lijden is de prijs van de liefde. Zo wordt in zijn lijden en dood bevestigd wat al vanaf het Fundament, via de Eerste en de Tweede Week steeds duidelijker werd: ‘duren zal de liefde van God’ en ‘sterk als de dood is de liefde’. Ook in de Vierde Week gaat het erom bij Jezus te blijven. In deze fase kan de in de Derde Week gelouterde keuze in een langzaam groeiende vreugde om het Nieuwe Leven dat Jezus binnengaat, uitgroeien tot een nog groter vriendschap met Christus. Niet om alleen maar bij Hem te blijven, maar om in kracht van de Geest onze zending te ontvangen en met die Geest op weg te gaan, in ons leven van alledag.

Beschouwing om tot liefde te komen

De boog die begon met het Fundament komt weer in ons leven terecht in de Beschouwing om tot liefde te komen. De overgang naar het gewone leven wordt hier gemaakt. Het gaat er niet om Gods liefde nog eens te ontdekken, maar om die liefde mee te nemen, concreet te laten worden in alles. De liefde moet komen tot daden en moet wederzijds worden. Daarin wordt de ervaring van de Geestelijke Oefeningen open gebroken: alles wordt ontmoetingsplaats van God. Het gaat om een levenshouding: contemplatief in de actie. Liefhebben door te dienen en dienen door lief te hebben. Zo omarmen Fundament en Beschouwing om tot liefde te komen elkaar en kun je van daaruit de goede levenshouding vinden.

Hans van Leeuwen sj

Genomen uit Marc Lindeijer sj (red.),  De weg van de pelgrim, jezuïeten en hun spiritualiteit.