Regionaal overste Marc Desmet sj: “In 1974 schilderde Rien Poortvliet de reacties van de mensen op Jezus in de evangelies. Het blijken doodgewone mensen te zijn waarin wij ons herkennen. Zo was Franciscus, mens tussen de mensen. Zijn God was naar het beeld van de menselijkste mens.

Op 13.3.2013 wilde ik een voetbalmatch met Barcelona zien op TV. Maar plots: witte rook. Wat goeds kon er uit een conclaaf van oude mannen komen? En toen klonk: ‘Buonasera’. Ik dacht: ‘Ofwel is hij de kluts kwijt, ofwel gebeurt hier iets ongehoords.’ Het laatste was het geval. Buonasera werd Buongiorno tijdens de recente pausmis op de Heizel: continue lijn van toegankelijke menselijkheid. Een mens in een kleine auto; wonend in een huis, niet in een paleis; tuk op menselijk contact; met oog voor gevangenen, transgender sekswerkers, bootvluchtelingen, COVID-patiënten; en telkens de vraag: ‘Waarom zij en niet ik?’ Hij sprak ons aan, in toegankelijke vrijmoedige taal. Welke paus schreef ooit  leesbare encyclieken zoals Laudato Si. Ongezien. ‘Brandde ons hart niet zoals hij onderweg met ons sprak?’ zou de evangelist Lucas zeggen.

Zo hoop ik op een nieuwe menselijk nabije paus, een bruggenbouwer tussen ‘instituut’ en mensen.

Hij was een van ons, een jezuïet.

Jezuïeten moeten weigeren om bisschop te worden, tenzij de paus het oplegt. Laat staan dat een jezuïet paus zou worden. Ignatius, stichter van de orde,  kende maar al te goed de verlokkingen van klerikale macht. Daarom heb ik Franciscus’ pontificaat altijd gelezen als iets unieks: ‘Heel goed voor één keer’. Jezuïeten zijn geroepen om kerkleiders te begeleiden, niet om de Kerk te leiden. Tenzij de Geest aandringt: Bergoglio kwam van Buenos Aires naar Rome  om te doen wat paus Benedictus wenste maar niet kon: de Curie hervormen. Daarbij schuwde Franciscus het harde woord niet. In 2014 waarschuwde hij de Curie voor spirituele Alzheimer: jullie vergeten dat jullie mannen van God zijn. Soms wordt Blijde Boodschap Boze Boodschap. Zo voelde Jezus dat hij naar Jeruzalem moest trekken, vanuit zijn woonplaats Galilea, naar het religieus en politiek centrum. Om duidelijk te maken dat voor God het instituut de mens moet dienen. Niet omgekeerd.

Franciscus veranderde nauwelijks de Kerkleer, maar hervormde de kerkelijke beleidsstructuren: niet langer topdown maar synodaal, niet enkel onder clerici maar samen met leken. Op zoek naar gemeenschappelijke onderscheiding: geen debat maar naar elkaar luisteren om te bespeuren wat ons samen bezielt en samen te kiezen vanuit de rijkdom van verschillen.  Mijn hoop is dat dit synodaal proces niet aan kracht zal verliezen na het overlijden van deze paus, een hoop gewekt tijdens het recente pausbezoek.

Foto: Paus Franciscus en regionaal overste Marc Desmet tijdens het pausbezoek, september 2024

Want van 26 tot 29 september 2024 was hij een van ons, Belgen. Er waren dissonanten met uitspraken over de vrouw, Koning Boudewijn en abortus. Die overstemden de werkelijk vreugdevolle binnenkant van zijn bezoek: zo toverde hij voor een paar duizend pastoraal geëngageerden Koekelberg om van een triomfalistisch kerkelijk symbool tot een synodale ervaring. Geen lange rede, neen – wel de verhalen van zes ruimdenkende gelovigen met telkens een vraag, waarop de paus een antwoord waagde en ieder bij de voornaam aansprak. Welke paus deed dit ooit?

Menselijk, al te menselijk.

Franciscus had geen angst van zijn kleine kantjes en noemde zichzelf ‘zondaar’.

Velen in Europa en Noord-Amerika vinden gehuwde priesters en vrouwelijke priesters een evidentie. Franciscus heeft dat niet gewild. Dat ligt moeilijk voor velen onder ons. Voor mij als Europeaan, in een wereld waarin alle beroepen ook door vrouwen worden uitgeoefend, is het niet langer te verdedigen dat vrouwen geen priester kunnen worden. Niet omwille van de nood aan priesters, niet omdat zij minder zouden vallen voor machtsmisbruik en klerikalisme, maar omdat je de helft van de mensheid uitsluit van kerkelijk leiderschap. En toch is er beweging: drie vrouwen staan voor het eerst aan het hoofd van belangrijke Vaticaanse beleidsorganen. En al sprak Franciscus al te impulsief over ‘huurmoordenaars’ bij abortus, tegelijk sprak hij ook nederig over homoseksualiteit: ‘Wie ben ik om over hen te oordelen?’. We zijn als kerk op een onderscheidende, synodale weg.

Zelfs Jezus bekeerde zich. De vraag van een Syro-Fenicische heidense vrouw om haar kind te genezen brak zijn zelfverstaan open: Hij was er niet alleen voor de Joden maar voor iedereen.

Hoopvolle mens in tijden van ontmoediging.

We leven tussen de hoop op iemand die de tekenen van de tijd in Kerk en wereld herkent en de vrees voor een neo-klerikale Kerk die zekerheid zoekt in onzekere tijden. We hopen op iemand die op vruchtbare wijze inspeelt op de steeds explicietere hang naar betekenis en sacraliteit, vooral bij jongeren.

Franciscus was zo iemand. En dat bleek bij zijn verrassingsact op de Hope Happening bij de jongeren op de Heizel. Die stond niet op zijn programma. ‘Ik ga er nu heen’, verraste hij mij. ‘Adesso’ – ik hoor het hem nog zeggen.

We hopen tenslotte op een kerkleider die een tegengif vormt tegen geo-toxisch en nationalistisch leiderschap.  ‘Katholiek’ betekent ‘kata holou’: betrokken op het geheel: het heil van alle landen, van moeder Aarde, van alle religies en alle mensen, de zwakken eerst. Dat ‘katholieke’ perspectief – heil voor allen – karakteriseerde ook paus Franciscus.”

Marc Desmet sj

Regionaal Overste van de jezuïeten en hun netwerk in Nederland en Vlaanderen

23 april 2025 gepubliceerd door De Morgen | onder redactie van Ward Daenen
Foto: Paus Franciscus eind september 2024 in het Koning Boudewijnstadion in Brussel tijdens zijn driedaagse bezoek aan België. [De Morgen © Photo News]