Deze preek over Ignatius van Loyola en de nieuwe mens hield Jos Moons sj op zondag 31 juli 2022 in de Universitaire Parochie van de KU Leuven.

Beste mensen,
Ik wil vanmorgen twee thema’s combineren. Enerzijds Ignatius. Want het is vandaag 31 juli, het feest van Ignatius, de grote inspirator van ‘mijn club’, de jezuïetenorde. En anderzijds de nieuwe mens. Daar ging het over in de eerste lezing (Kolossenzen 3, 1-5, 9-11). Geen Jood en Griek meer, geen autochtoon en allochtoon, geen man of vrouw, geen rijk of arm – maar broeders en zusters omdat we dezelfde Vader delen.

Een moment van grote ommekeer

Eerst Ignatius dus. Eén van de manieren om het bekeringsverhaal van Ignatius te presenteren, legt het accent op bekering als een spectaculaire u-bocht. Eén moment van grote ommekeer. De nieuwe mens breekt zich baan. Dat gebeurde tijdens een ziekbed. Bij de overmoedige verdediging van een kasteel in Pampolona – waarbij Ignatius de leiding had – verbrijzelde een kanonskogel z’n been. Hij werd naar huis gedragen, naar Loyola, waar een lang en pijnlijk herstel volgde, met operaties aan het bot zonder verdoving. En misschien was de pijnlijkste wonde nog wel dat de grote macho en ijdeltuit Ignatius voortaan mank zou lopen.

Tijdens z’n herstel dagdroomde hij graag. Er waren dagdromen van de ‘ridderij’. Ignatius was van lagere adel en maakte carrière in de wereld van de koninklijke hofhoudingen, waar hij droomde van een jongedame, van zwaardgevechten, enzovoorts. “He was as far from holiness as you’d like to be”, zegt een youtubefilmpje over hoe Ignatius leefde. Anderzijds dagdroomde hij van een leven als heilige. Net als Franciscus en Dominicus, hoewel hij stiekem hoopte hen dan te overtreffen in hun ijver.

Verschil innerlijke nasmaak

Beide dagdromen waren aangenaam, maar alleen de tweede dagdroom, om net als de heiligen te leven, bleef blijvend bekoren. Dat verschil in innerlijke nasmaak leek hem van betekenis, en dus ging hij de kant van de heiligen op. Hij liet de ridderij voor wat het was, liet z’n zwaard achter bij een Maria-altaar, verwaarloosde z’n haardos (waar hij tevoren juist veel zorg en aandacht aan had besteed), ging op een ezel rijden in plaats van op een paard, enzovoorts.

In deze manier van kijken ligt het accent ligt op één moment van grote ommekeer. Net als dat verhaal van christenvervolger Paulus, die verblind door hemels licht ter aarde stort en dan een stem hoort ‘Waarom vervolg je Mij?’. Na zijn val wordt Paulus weer opgericht, herkrijgt hij het zicht, en ziet hij in hoe het wél moet: geloven in Jezus en het evangelie verkondingen (Handelingen van de apostelen 9). Soortgelijke verhalen zijn er over Augustinus van Hippo, Franciscus van Assisië, zijn geestverwante Clara, Thomas van Aquino, Teresa van Avila, Thérèse van Lisieux, Charles de Foucault, pater Damiaan, Dorothy Day, Moeder Theresa, Etty Hillesum …

In feite zijn er vele grijstinten

Het nadeel van dit bekeringsverhaal is dat het sterk binair denkt. Je bent bekeerd, of je bent het niet. Of het een of het ander. In feite zijn er allerlei grijstinten. In feite is het menselijke leven een weg van uitzuivering. Geen spectaculaire ommezwaai, maar veel kleine ommezwaaitjes. En vaak ook ommezwaaitjes die we een paar keer moeten maken.

We zijn immers allemaal steeds beginners. Een mooie boektitel over de benedictijnse spiritualiteit luidt dan ook ‘Levensregel voor beginners’ (Wil Derkse) – en dat blijven we dus tot onze dood. Of met een grapje dat ik soms maak, als mensen vragen of ik me kan voorstellen, ‘ik ben Jos Moons en ik probeer jezuïet te zijn’. Je zou ook kunnen zeggen, ‘en ik probeer christen te zijn’. De grote jezuïet-intellectueel Karl Rahner zei aan het einde van zijn leven in een interview, ‘ik probeer te bidden, dwz, ik probeer me aan God toe te vertrouwen’.

Bij Ignatius bleek dat ook. Hij leerde van alles – hij MOEST van alles nog leren. Zoals dat God geen macho-heiligen verhoopt. De macho-ridder was macho-heilige geworden – en nu moest hij christen worden. En hij moest ook leren dat niet alles dat fijn voelt, met God te maken heeft. Zo kreeg hij tijdens zijn studies nachtelijke dagdromen, visioenen van God, waarmee hij een hele tijd zoet was. Tot hij zich realiseerde dat hij zo weinig sliep dat hij niet meer aan z’n studie theologie toekwam. Zou het een bekoring zijn, al die fijne visioenen? Ja dus.

Dit soort bekering legt het accent niet op één moment, maar op een weg. Een levensweg van toegroeien naar het licht en de liefde, de wijsheid en de barmhartigheid van God.

Leef dan als broers en zussen

Twee perspectieven op Ignatius dus. Twee manieren om te denken over de nieuwe mens van de eerste lezing. Paulus legde uit dat ons leven een nieuw uitgangspunt heeft. Een nieuw fundament. Een nieuw perspectief op de wereld en op onszelf. Wij zijn nieuwe mensen, en als nieuwe mensen zijn we broers en zussen. Daarbij was Paulus streng. Als we broeders en zusters zijn, leef daar dan naar; leef als broers en zussen. En als we nieuwe mensen zijn, leef dan naar het beeld van God dat gij zijt.

Ik begrijp wel dat Paulus streng is. Om broers en zussen te zijn, moeten we een weg afleggen. Een weg van bekering. Een weg van nieuwe-mens-worden. En op die weg hebben we zowel grote als kleine u-bochten nodig. Beide zijn belangrijk. Soms moet er een kwartje vallen, en moeten we besluiten: nu echt anders. Ik moet denken aan de ecologische toestand. Het is echt nodig dat we het anders gaan doen: minder vlees eten, minder auto rijden, minder vliegen; meer vegetarisch, meer recycleren, meer met de trein. Tegelijkertijd is dat ook een weg.

Hetzelfde geldt voor allerlei zaken: roddelen, hard oordelen, cynisme, verspilzucht, enzovoorts. We moeten daar steeds heldere keuzes maken. En die geleidelijk ook waar maken. Bekering is een helder perspectief omarmen, en dat geleidelijk daadwerkelijk waarmaken.

Laten we bidden voor onszelf en voor elkaar. Dat we mogen zien waar we nieuwe mensen moeten worden, en dat God ons de genade schenkt om dat dan ook daadwerkelijk te worden. En dat we ook mogen zien waar we al nieuwe mensen zijn, om God daarvoor te danken.

Afbeelding: uit de Sint-Ignatiuskerk in Rome.