Nieuwsgierig naar de jezuïeten? We zoomen in op enkele trefzekere boeken over jezuïeten en hun spiritualiteit. Deel II: Jezuïeten grappen – humor en spiritualiteit.

De katholieke wereld heeft een lange traditie van mopjes over het geloof. De origine ervan ligt misschien in het ‘rijke roomse’ leven toen ze werden verteld om de omvattende impact van de kerk te relativeren. Of is het eerder een teken dat humor uiterst belangrijk is voor een gezond geestelijk leven – zoals de eerbiedwaardige Dictionnaire de Spiritualité het stelt? 

Van die katholieke humor vormen de jezuïetenmoppen een bijzonder subgenre. Jezuïeten worden er gewoonlijk in opgevoerd als hyperslim, soms zelfs op het geslepene af. Vroomheid is niet hun eerste kwaliteit, wel het feit dat ze op alles een antwoord weten. Hun gesprekspartners, meestal dominicanen of franciscanen, maar ook andere gelovigen, blijven verbluft, soms zelfs gechoqueerd achter.

Moeten jezuïeten nu beledigd zijn dat er zulke mopjes over hen bestaan? Om het op een jezuïtische manier te zeggen: ‘ja en nee’. Natuurlijk zijn dit karikaturen, en die hebben altijd iets eenzijdigs. Wie niet zo sympathiek tegenover jezuïeten staat, zal ze maar al te graag vertellen in hun aanwezigheid.

Omdat de jezuïeten zijn wie ze zijn

Maar ook op deze grapjes is de uitdrukking ‘waar rook is, is vuur’ toepasselijk. Een beetje jezuïet herkent er wel iets van zichzelf in. 

Die grond van waarheid buit Nikolaas Sintobin sj in dit boekje ten volle uit. Hij grijpt jezuïetenmopjes aan om de diepere achtergrond ervan te verklaren – wat voor de hedendaagse lezer soms ook wel nodig is om de pointes te begrijpen. De moppen worden verteld omdat de jezuïeten zijn wie ze zijn. 

Als jezuïeten je met een vraag antwoorden, weet dan dat ze je de ruimte geven om zélf het antwoord te vinden

Het gebrek aan kennis van traditionele vroomheidspraktijken van de jezuïeten in de mopjes snap je dan vanuit hun grote betrokkenheid en positieve kijk op de wereld. Hun vaagheid vanuit de creatieve souplesse in hun omgang met complexe dingen (serieuze mensen noemen dat ‘onderscheiding’). En als jezuïeten je met een vraag antwoorden, weet dan dat ze je de ruimte geven om zélf het antwoord te vinden. 

Ze zeggen wel eens: als je een mop moet uitleggen dan heb je hem niet goed verteld. Hier dient die uitleg om iets goeds te vertellen. Lachen met jezelf en tegelijk iets dieps en wijs vertellen. Een deugniet zou zeggen: ‘Dat kunnen alleen de jezuïeten’.

Citaat uit het boek

–  Een jezuïet komt aan in Rome. Hij wil naar de Sint-Pietersbasiliek gaan en vraagt de weg aan een dominicaan.
– ‘Pater’, zegt de dominicaan, ‘ik vrees dat u het nooit zult vinden. Het is gewoon rechtdoor.’

Spontaan zijn wij, mensen, geneigd te denken dat de kortste weg de efficiëntste is. Waarom omwegen maken? Ga toch gewoon recht op je doel af en maak het niet te ingewikkeld.

De ervaring leert echter, willens nillens, dat het er in onze mensenwerkelijkheid doorgaans niet zo eenvoudig aan toegaat. Te kort op de bal spelen komt brutaal of bedreigend over. Te rechtstreeks communiceren kan een omgekeerd effect hebben. Mensen zijn nu eenmaal geen voorgeprogrammeerde automaten. Vertrouwen en vertrouwdheid moet je eerst winnen en vervolgens behoedzaam onderhouden en verder uitbouwen. Daar is tijd en ruimte voor nodig. En veel geduld. Ook het meest verfijnde hoofdgerecht wordt doorgaans voorafgegaan door een aperitief en een voorgerecht. 

Langs de eigen deur naar buiten

Aangaande de verkondiging van het evangelie zei Ignatius graag dat je steeds moest binnengaan door de deur van de ander om vervolgens langs je eigen deur buiten te gaan. 

Je kunt de ander pas bereiken als je bereid bent om eerst binnen te treden in zijn eigen leefwereld, taal en cultuur. Het is belangrijk om de mensen, jong of oud, tegemoet te komen waar ze staan en zoals ze zijn. Als je de doorgang wilt forceren, dreig je bedrogen uit te komen. Als je je niet voorafgaandelijk inwerkt en aanpast aan de leefwijze van de persoon of de groep die je wilt bereiken, is de kans groot dat je van een kale reis zult terugkeren.

Op de achterflap

Wie zijn de jezuïeten? Paus Franciscus komt uit hun rangen. Jezuïeten werken als astronoom, gevangenisaalmoezenier, cineast, leerkracht, geestelijk begeleider, kunstenaar…

In dit boekje wordt op luchtige wijze gepeild naar de eigenheid van deze katholieke religieuzen, die even berucht als beroemd lijken te zijn.

Over de auteur

Nikolaas Sintobin sj is jezuïet en internetpastor. Hij werkte als advocaat, leerkracht en geestelijk begeleider. Hij is gespecialiseerd in de spiritualiteit en pedagogie van de jezuïeten.

Van dezelfde auteur

Leven met Ignatius – op het kompas van de vreugde 

Wat deed God voor hij de wereld schiep? – en 51 andere vragen over het christelijk geloof