Over de onvermoede avonturen van broeder Georg Kamel sj

Een natuurfilm toonde recent hoe een Maleisisch natuurvolk uit een bepaalde boom gif extraheerde waarmee ze pijlpunten inwreven voor de jacht met blaaspijpen. De apen die getroffen werden vielen verlamd uit de bomen. Straffe kost, dacht ik, want in Latijns-Amerika doen natuurvolkeren hetzelfde met curare, geëxtraheerd uit een andere plantensoort, of met slijm van bepaalde boomkikkers.

Bonen van de H. Ignatius

Ik wilde wel eens weten welke boom dat sterke gif levert in tropisch Azië. Het bleek de Strychnos nux-vomica te zijn. Het bevat strychnine en brucine in zeer hoge concentraties, beter bekend bij ons als het uiterst giftige rattenvergif. Tot zover niets bijzonder. Tot ik las dat een nauwverwante soort op de Filippijnen, de Strychnos ignatii, dezelfde dodelijke eigenschappen heeft. “Wie geeft er nu de naam van Ignatius aan zo’n vreselijke plant,” wierp ik op? Ik schrok, toen ik kort daarop ontdekte dat het een broeder-jezuïet was die op het einde van de 17^de eeuw deze plant en zijn eigenschappen ontdekte en er de naam “Bonen van de H. Ignatius” aan gaf.  De naam van die jezuïet was Georg Kamel, een Tsjech, die als farmaceut en plantkundige naar de missies in de Filippijnen was gezonden.

Rattenvergif, Ignatius en de jezuïeten

Wat later werd ik op de jaarlijkse bijeenkomst verwacht in Leuven bij de decaan van theologiefaculteit, Prof. Lamberigts,  die met de jesuitica-commissie de ontsluiting van de oude jezuïetenwerken  aanstuurt. Daar kwam een manuscript ter sprake van ene broeder-jezuïet, Georg Kamel. Het betrof een verzameling prenten van planten die hij voor het eerst beschreef en tekende in de Filippijnen. Ik vertelde van de Strychnos ignatii en het rattenvergif, en vroeg of die plant misschien ook in onze verzameling prenten zat.  De decaan sprong op: “rattenvergif, Ignatius en de jezuïeten! Daar moet een verband zijn dat om opheldering vraagt!” De man is kerkhistoricus. Na nazicht bleek de Strychnos ignatii ook in deze verzameling platen te zitten. Daar zaten we nu met de vraag: “wat had een ondernemende jezuïet in de 17^de bezield om de naam van Ignatius te verbinden aan een plant die wij vooral kennen van meedogenloze gifmengers uit misdaadromans?”

Het team van de onderzoekers dat bezig is met de ontsluiting van onze jesuitica-collectie was zeer behulpzaam. Ze vonden al vlug artikelen en vergelijkend studiemateriaal dat ons deed concluderen dat het wel degelijk broeder George Kamel sj was die de naam aan die plant gaf. En tot spijt van wie ’t benijdt: nee, het bewijst niet dat jezuïeten op zoek waren naar een krachtig gif om tegenstanders uit te schakelen.

Inheemse bevolking

Waarom gaf broeder Kamel dan wel de naam van Ignatius aan deze gifplant? Hij was als eerste buitenlander op zoek gegaan naar lokale medicinale planten omdat de geneeskrachtige kruiden die vanuit Europa moesten geïmporteerd worden zeer schaars en duur waren of onvoldoende hielpen bij tropische aandoeningen. Broeder Kamel botste via zijn lokale contacten met de inheemse bevolking al vlug op de wel erg heftige Strychnos-soort.

Experimenten

Kamel was een zeer verdienstelijk man, om als eerste oog te hebben voor de geneeskundige kennis van de lokale bevolking. Ook was hij zeer geliefd omdat hij zijn geneeskundige kennis en middelen onvoorwaardelijk ter beschikking stelde van de bevolking. Hij trad eigenlijk op als arts. Met die nieuwe planten experimenteerde hij duchtig volgens de farmaceutische methodologie die hij tijdens zijn opleiding in Moravië had leren kennen.  Uit zijn brieven kan je afleiden dat hij overtuigd was een zeer sterk nieuw geneesmiddel gevonden te hebben voor allerlei moeilijk te behandelen ziektes zoals epilepsie, lage bloeddruk, geestesziektes, pijnen.

Braaknoot

Hij experimenteerde uitvoerig. De  bijverschijnselen, nam hij er graag bij: heftig convulsief braken. Niet zomaar noemde hij de plant ook “braaknoot”. Maar uit eerbied en respect voor zijn ordestichter verbond hij er de naam Ignatius aan. Hij zag het als een genade Gods, door bemiddeling van de heilige Ignatius, dat hij deze en andere sterk geneeskrachtige planten ontdekt had.

Homeopathie

De Europese wetenschappers met wie hij correspondeerde sprongen op zijn ontdekking en al vlug kon je overal in Europa de dure geïmporteerde “noten van Sint-Ignatius” kopen. Pas in de 19^de eeuw nam men afstand van het gebruik van deze plant in de medische wereld. In werkelijkheid bleek de zogenaamde genezende werking louter te wijten te zijn aan de tijdelijke zenuwverlamming. Bij opname van brucine en strychnine verdwijnt weliswaar de kramp bij epilepsie, en nemen pijnen af. Maar enkel omdat het de zenuwbanen blokkeert. Niet omdat het geneest. 0,1 g ervan is al vlug dodelijk. Gevaarlijk spul dus. Nu vind je het nog alleen terug in homeopathische middelen en in rattenvergif.

Men weze dus gewaarschuwd. Niet alles wat de naam van de heilige Ignatius draagt is heilzaam. 

Johan Verschueren sj

Ook gepubliceerd in www.igniswebmagazine.nl