Een vrije tribune van Leo De Weedt en Pieter De Witte

Op 5 december 2014 publiceerden Leo De Weerdt sj en Pieter De Witte onderstaande vrije tribune in "De Standaard".

‘In tijden van besparingen moet iedereen inleveren’, zo horen we langs alle kanten. Ook gedetineerden en geïnterneerden ontsnappen niet aan de besparingsgolf. De maatregelen zijn nog niet concreet uitgewerkt, maar er circuleren alvast enkele ‘denkpistes’. En deze pistes gaan een welbepaalde richting uit. Eerst was er het idee om de uitkeringen die mensen in de gevangenis al dan niet ontvangen te ‘harmoniseren’, dit wil zeggen: ze allemaal af te schaffen. Verder werden er ook besparingen in het onderwijs in de gevangenis in het vooruitzicht gesteld. En nu wordt de mogelijkheid geopperd om de dagindeling zo aan te passen dat bespaard kan worden op personeelskosten. Het is allemaal nog niet concreet, zo klinkt het, maar het idee van een sluitingsuur van de cellen om 18u werd alvast de wereld ingestuurd. Wat men ook beweert, het is zonneklaar dat door een dergelijke verschuiving van de dagindeling bepaalde belangrijke activiteiten niet meer georganiseerd kunnen worden.

Als geestelijke verzorgers, die dagelijks contacten hebben met gedetineerden en geïnterneerden en geconfronteerd worden met hun leefomstandigheden, maken we ons zorgen ernstige over dergelijke ‘denkpistes’. Een eerste probleem is dat deze ideeën geheel in de lijn liggen van een soort ‘strafrechtelijk populisme’, een houding van harde maatregelen en gespierde taal  (dat gevangenen ‘moeten afzien’, dat ze ‘niet hard genoeg gestraft kunnen worden’, omdat ‘ze het toch zelf gezocht hebben’). Politiek gezien zijn gedetineerden, met andere woorden, een erg kwetsbare groep. Geen politicus kan het zich electoraal  veroorloven tegen de stroom in te roeien en de hand voor hen in het vuur te steken. Het is dus politiek al te aantrekkelijk om bij het plannen van besparingsmaatregelen de gedetineerden en geïnterneerden extra in het vizier te nemen.

Wat daarbij vaak vergeten wordt, is dat het snoeien in activiteiten in gevangenissen geen besparing is op een luxegoed. Het strafrechtelijk populisme wil mensen wel eens doen geloven dat het aanbod aan sport, onderwijs, levensbeschouwelijke activiteiten, wandelingen, cultuur, psychologische ondersteuning enzovoort van onze gevangenissen een soort luxe-oorden maakt. Iedereen die ook maar een beetje vertrouwd is met de realiteit van gedetineerden en geïnterneerden weet dat dit niet waar is en dat zinvolle activiteiten in de gevangenis vaak levensnoodzakelijk zijn voor de mentale gezondheid en de toekomstkansen van de mensen die er opgesloten zijn. Ook bij het schrappen van uitkeringen van opgeslotenen (‘we gaan toch geen belastinggeld geven aan criminelen!’) wordt vaak nauwelijks gedacht aan desastreuze gevolgen voor gezinnen van gedetineerden en de gevolgen die dat kan hebben voor latere recidive.

Wanneer mensen als straf worden opgesloten dan zou de straf enkel mogen bestaan uit het ontnemen van de vrijheid. Nergens in de wet staat dat mensen die een misdrijf plegen, worden veroordeeld tot verveling, tot eenzame opsluiting, tot vernietiging van sociale contacten, tot vervreemding van de maatschappij of tot verarming. In de praktijk brengt de opsluiting echter wel dergelijke schadelijke gevolgen met zich mee. De beginselen van de basiswet over de rechtspositie van gedetineerden zouden hier moeten gelden: dat de detentie zo weinig mogelijk psychologische en andere schade aanricht, dat de leefomstandigheden in de gevangenis niet radicaal verschillen van die van buiten en dat mensen de kans krijgen om tijdens hun detentie te werken aan herstel van de schade die ze hebben aangericht. We kunnen alleen maar hopen dat beleidsmakers deze beginselen voor ogen zullen houden. We hopen dat ze bij het doorvoeren van maatregelen niet zullen meesurfen op het populisme, maar zullen denken aan de gedetineerden en geïnterneerden als mensen die ooit terug zullen komen in de maatschappij en onze buren zullen zijn

Leo De Weerdt sj

Hoofdaalmoezenier R.k. –ere dienst Nederlandstalige Gevangenissen,  aalmoezenier Penitentiair Complex Brugge

Pieter De Witte

Centrum voor Levensbeschouwing en detentie (KULeuven), R.k. Aalmoezenier gevangenis Mechelen