Een dubblelinterview met Leo De Weerdt sj en Jan Nolf

in het begin van 2014 verscheen onderstaand dubbelinterview in "Kerk en Leven", in Vlaanderen beter bekend als "het parochieblad".

Medebroeder Leo De Weerdt sj, hoofdaalmoezenier van de Vlaamse gevangenissen, en erevrederechter Jan Nolf gaan er met elkaar in gesprek nav de "GAS"-boetes.

Zo scherp als erevrederechter Jan Nolf bij zijn benoeming de levensbeschouwelijke tegenstellingen in het kanton Roeselare ondervond, zo vrijmoedig wisselen hij en jezuïet Leo De Weerdt, hoofdaalmoezenier van het gevangeniswezen, nu van gedachten over een tendens in de samenleving die hen zorgen baart. Almaar meer wetten en regels heffen het vingertje naar de bur- ger. De Gemeentelijke Administratieve Sanctie, kortweg GAS- boete, is er het toonbeeld van. Tegelijk beslist de overheid om niet te investeren in justitie, maar om daar de marktlogica in te voeren. Het gevolg is een rechtspraak waarin niet de mens, maar de procedures centraal staan.

– Waar komt die ‘regelitis’ vandaan?

Jan Nolf•We kunnen blijkbaar niet meer om met risico’s. Het lijkt wel of Vlamingen smetvrees hebben: alles moet perfect georganiseerd zijn. Loopt er eens iets fout, dan worden politici opge- roepen om actie te ondernemen. Dan krijg je steekvlampolitiek, nieuwe regelgeving naar aanlei- ding van een specifiek voorval. De wetgeving lijkt op factuurvoorwaarden: een pil met kleine lettertjes, je raakt erdoor gefrustreerd. Een beetje chaos mag er zijn, dat is menselijk.

Leo De Weerdt• De overheid beschouwt zich te veel als opvoeder, ik zou zelfs zeggen als God de Vader. Ze vindt het dan ook niet nodig andere partners te betrekken bij de organisatie van de samenleving. Er is maar weinig vertrouwen in de burger en in het middenveld, laat staan in de levensbeschouwingen.

Het lijkt erop dat met de toename van kennis een afname van begrip gepaard gaat. We analyseren problemen en zoeken hoe we daar het beste op kunnen reageren. Maar door alles in wiskundige patronen te willen gieten, evolueren we naar een hoop bureaucratie. De poëtische of symbolische toegangspoort tot mensen blijft gesloten.

Nolf • Die standaardisering zie je ook in justitie, waar almaar vaker vonnissen worden geveld niet op maat van dader en slachtoffer, maar volgens een tarifiëring.

– Dat de samenleving complexer is geworden, valt niet te ontkennen. Zit er geen terechte zorg achter de GAS-wet?

De Weerdt • Het is een feit dat het gemeenschapsbindende aspect van correct met elkaar omgaan, niet voldoende wordt gerespecteerd. Maar de GAS-boete zal criminele jongeren niet op het rechte pad brengen. Zij zijn meestal al gemarginaliseerd, je zadelt hen enkel met meer problemen op.

Nolf • In plaats van te investeren in justitie, roept men een boete in het leven die door een ambtenaar kan worden opgelegd, buiten het rechtssysteem om. Zo creëer je een parallelle justitie, die willekeurig is en antipedagogisch. Ze zal een zichzelf vervullende profetie blijken. Wat ze wil bestrijden, zal ze net verkrijgen: meer inbreuken.

– Wat zegt de bureaucratisering over de grondstroom in de samenleving?

Nolf • Het is geen toeval dat onze politici voor de GAS-wet de mosterd haalden in Engeland. Dit past in het Angelsaksische samenlevingsmodel, gedomineerd door het marktdenken.

De Weerdt • Tegenwoordig ben je als burger overal klant. Niet alleen in de winkel, maar ook bij de dokter, op de trein, in de rechtbank. Sommige advocaten zijn er vooral op uit geld aan je te verdienen. Zo zie ik in de gevangenis advocaten die op tuchtmaatregelen tegen gevangenen springen, niet zozeer uit medeleven, maar uit winstbejag.

– Burgers zijn ook veel vaker dan voorheen geneigd om geschillen via de rechtbank te beslechten.
  

Nolf• Dat is op zich niet slecht. We moeten beseffen dat we komen uit een machtscultuur, waarin de notaris, dokter, onderwijzer of pastoor alles voor het zeggen had. Waar macht is, is willekeur. Het is goed dat iedere burger vandaag voor zijn recht kan opkomen, al is het voor een bagatel. De drempelvrees (en kost) is overigens voor de kleinste burger nog altijd het grootst. De kwestie is veeleer hoe je vervolgens met dergelijke zaken omgaat als rechter.

– Als vrederechter stond u bekend om het grote aantal minnelijke schikkingen dat u trof. Staat de verzoening als element in de rechtspraak vandaag onder druk?

Nolf • Ik vond mijn bemiddelende rol als vrederechter heel belangrijk. Niet alleen omdat ik met minnelijke schikkingen maandelijks 37.000 euro aan gerechtskosten uitspaarde. Heel vaak ging het om medische en schoolkosten of nutsvoorzieningen die niet op tijd werden betaald. Door de wanbetaler naar de zitting te laten komen, kon een schikking worden getroffen die uiteindelijk voor beide partijen beter uitkwam. Het OCMW hoefde niet eens tussenbeide te komen.

De jongste jaren is het aantal minnelijke schikkingen in Vlaanderen in vrije val. Vrederechters krijgen immers personeel en middelen in functie van de werkdruk. Daardoor gaan ze denken als managers. Minnelijke schikkingen zijn tijdsintensiever. Wanbetalers worden nu meestal bij verstek veroordeeld.

De Weerdt • Als ik bij een gedetineerde zit en hij vertelt mij het vonnis, ben ik soms echt ontgoocheld. Een drugsverslaafde een gevangenisstraf geven, is de kat bij de melk zetten. Het is immers makkelijker om aan drugs te geraken binnen dan buiten de gevangenis. Een straf op maat zou een hulp kunnen zijn voor wie in de fout ging. Rechters zien vaak enkel een zaak, niet de mens.


Nolf • Met die tarifiëring, waarbij een bepaald vergrijp automatisch tot een bijbehorend vonnis leidt, beperkt de wetgever de marge van de rechtgever.

De Weerdt • Het herstelgerichte denken, waarbij men gedetineerden helpt nadenken over hun eigen verantwoordelijkheid en zinvolle reïntegratie in de samenleving, is ook helemaal stilgevallen. Onlangs kondigde de minister van Justitie aan dat het aantal enkelbanden werd verhoogd. In één beweging kon er volgens de redenering dan ook worden gesnoeid in het aantal justitieassistenten. Die mensen doen juist heel goed werk. Wij vangen momenteel iemand met een enkelband op in het jezuïetenhuis. Die man heeft echt zo’n begeleider nodig.

– Hoe kunnen we het tij keren?

Nolf • Ik geloof in de mondige burger. Het verzet tegen de GAS- boete is vrij algemeen, bijvoorbeeld.

De Weerdt • Toch is er ook een bewustmaking vereist. Het is een illusie te menen dat je ooit alle risico’s uit de samenleving kunt bannen. Ik moet denken aan die overspelige vrouw die bij Jezus wordt gebracht. „Wie zonder zonde is, moet maar de eerste steen werpen”, oordeelt Hij. Waarop iedereen afdruipt.

Nolf • De essentie van justitie is rechtvaardigheid. En daarin staat de mens centraal. Dus moeten we weer met elkaar gaan praten.

Interview afgenomen door Lieve Wouters

Met dank aan "Kerk en Leven"