Een kerstwens van de Provinciale Overste van de jezuïeten van de Lage Landen

Stilte Van Kerstmis

't Laatste geluid op straat,

waarnaar ik luisterde

viel stil.

De laatste vogelkeel, nu heel

de lucht verduisterde

viel stil

En in mijn hoofd elke gedachte,

in mijn hart ieder verlangen,

in mijn ziel

de twijfel of Gij met mij waart

of mij verliet

viel stil

Lang zocht ik in de stilte

naar de bron van mijn gezangen:

ik vond een kind, dat in de kribbe sliep,

en ieder lied

viel stil.

Anton van Duinkerken

Verstilling en stilte. Als er iets is wat wij vandaag missen én verlangen is het wel dit: stilte en verstilling. Niet zomaar een verlangen; het is verlangen dat bang maakt. "Kan ik de stilte wel aan?", is de eerste vraag die tijdgenoten overvalt als we hen spreken over een lang stil verblijf in een abdij of in een retraite. Stilte maakt mensen bang omdat ze eigenlijk weten dat er zoveel in gehoord wordt. Geruis, geritsel, gedachten, bewegingen van binnen, doorgaans onbekend en vreemd. Zelden zinnenstrelend. Meestal ongetemd en onbeheerst. Daarom maar vlug die oortjes insteken, twitteren of sms-en met de vrienden, en vooral niet stil vallen. Alles om de oorverdovende stilte niet te hoeven horen.

Onze natuurlijke afkeer en angst voor stilte is gegrond. In de stilte gebeurt er veel meer dan we eigenlijk willen. Dáár gebeurt het. De meeste wendingen, keuzen en beslissingen in ons leven kiemen in de stilte en beklijven beter dan elke bekoorlijke rapsodie. En willen we die wendingen wel? Wie blijft immers niet liever bij het oude, hoe onvolkomen ook, omdat we het kennen en beheersen kunnen. En ach; met het onvolkomene valt uiteindelijk wel te leven. Zo kabbelen velen doorgaans voort.

Maar soms gebeurt het toch. Dat onbewaakte moment waarin de stilte ons overweldigt en ons voert – onstuitbaar – naar een nieuw begin.

Het oude boek, heel de bijbel, ademt dat klimaat. Elk nieuw begin wordt geboren in de stilte. Zelfs in de eerste mythische beginvoorstelling van de aarde met oerchaos, duisternis en afgrondelijkheid, hoor je slechts stilte in het zwartste zwart. En toch weerklinkt in díe stilte een woord: "er moet licht zijn". Dat woord schept een nieuwe reeks van mogelijkheden en kansen die voordien onoorbaar waren. Ook Abram hoort zo'n woord op een onbewaakt moment als chaos en dood zijn familie alle perspectief ontneemt: "Ga, verlaat je familie, naar het land dat ik u wijzen zal". De stille doodsluier die over hem gevallen was, ogenschijnlijk voorgoed, scheurt doormidden. Abrams leven zal nooit meer zijn wat het was.

En Samuël in de stilte van de nacht; een jongen nog. Hij hoort zijn naam, zoals hij nog nooit zijn naam gehoord heeft. En in die nachtelijke stilte wordt hem een ontstellend antwoord ontfutseld: "spreek, Heer, uw dienaar luistert." Zijn leven zal niet meer zijn wat het was.

En Maria, zoals de middeleeuwse meesters haar voorstelden in de stilte mediterend bij het woord. Ook zij hoort haar naam in de stilte, nieuw en ongehoord! Ook haar wordt een antwoord ontfutseld, groter dan haar eigen vermogen: "Mij geschiede naar uw woord." En de evangelist commentator schrijft er fijntjes bij: "En zij bewaarde alles in de stilte van haar hart."

Het mag ons niet verbazen dat onze historische stilte doorbroken wordt door een schreiend kind aan de rand. In de marge. De nachtelijke slaap die jaar na jaar alleen het geblaat van schapen weerstaat, wordt nu verstoord. Een woord. Een naam.  Een nieuw begin, voor wie het horen wil…

Zalig Kerstfeest

Johan Verschueren sj

Provinciaal Nederland en Vlaanderen