Praktische tips én duidelijke regels voor een gelukkig celibaat

De vorming van priesters was één van de belangrijke zaken waar Jorge Bergoglio sj (nu paus Franciscus) zich mee bezighield toen hij aartsbisschop en jezuïetenoverste was. Hij sprak hierover met rabbijn Abraham Skorka, rector van het Latijns-Amerikaanse opleidingsinstituut voor rabbijnen. Dit gesprek wordt weergegeven in het boek Sobre el Cielo y la Tierra (Over de hemel en de aarde), gepubliceerd in 2012 door de uitgeverij "Sudamericana".

Wat volgt is een fragment van dit gesprek, waarin de toenmalige kardinaal Bergoglio aangeeft hoe je het celibaat gelukkig kunt leven.

Bergoglio: Tijdens mijn opleiding tot priester, had ik het zwaar te pakken van een meisje dat ik had ontmoet op de bruiloft van een oom. Ik was verrast door haar schoonheid, haar intelligentie … kortom, eh, ik was een tijdje absoluut van mijn stuk. Ik bleef maar aan haar denken. Toen ik na de bruiloft terugkeerde naar onze vormingsgemeenschap, kon ik langer dan een week niet bidden, want wanneer ik het probeerde, verscheen het meisje in mijn hoofd. Ik moest goed nadenken over wat ik aan het doen was. Ik was nog vrij, want ik was nog niet gewijd; ik kon dus teruggaan naar huis. Het was belangrijk goed na te denken over mijn eerdere keuze. Ik koos opnieuw het pad van de religieus – of liever, ik werd opnieuw gekozen. Het zou abnormaal zijn wanneer dit soort situaties zich niet voordeden.

Wanneer dit gebeurt, moet je eerst terug op je positieven komen. Het is dan een kwestie van opnieuw je reeds gemaakte keuze te bevestigen, of zeggen: “Nee, wat ik voel is erg mooi. Ik ben bang dat ik later niet trouw kan zijn aan mijn belofte, dus moet ik het seminarie verlaten.” Als een seminarist zoiets overkomt, dan help ik hem om in vrede te gaan en een goed christen te worden en niet een slechte priester. In de westerse Kerk, waartoe ik behoor, kunnen priesters niet trouwen zoals in de Byzantijnse, Oekraïense, Russische of de Grieks-katholieke Kerk. In die kerken kunnen priesters trouwen, maar bisschoppen moeten celibatair leven. Ze zijn erg goede priesters. Soms maak ik grapjes met hen en zeg hen dat ze een vrouw hebben, maar dat ze misschien niet beseften dat ze een schoonmoeder op de koop toe kregen. In de Rooms-katholieke Kerk dringen sommige organisaties aan op meer discussie over deze kwestie. De huidige regelgeving over het celibaat is heel duidelijk. Sommigen zeggen, met een zeker pragmatisme, dat we mankracht verliezen. Als, bij wijze van hypothese, het Latijns Katholicisme de regels over het celibaat zou herzien, dan zou dat, denk ik, zijn om culturele redenen (zoals in de oosterse kerken), niet zozeer als universele optie.

Op dit moment ben ik voorstander van het handhaven van het celibaat, met al zijn voor- en nadelen, omdat we tien eeuwen van overwegend goede ervaringen hebben. Natuurlijk hebben de schandalen van het seksueel misbruik een onmiddellijke impact, maar ook de traditie heeft gewicht en waarde. Het celibaat is geleidelijk aan deel uit gaan maken van de rooms-katholieke traditie. Tot 1100 kozen sommigen voor het celibaat en anderen niet. Later volgden de oosterse kerken de traditie van celibaat als persoonlijke keuze, terwijl het Rooms-katholicisme de andere kant opging. Het is een kwestie van kerkelijke discipline, niet van geloof; de regels hierover kunnen veranderen. Bij mij persoonlijk is het nooit opgekomen om te trouwen, maar er zijn voorbeelden van het tegendeel. Kijk maar naar de Paraguayaanse president Fernando Lugo: hij is een briljante man, maar als bisschop beging hij een misstap en moest hij ontslag nemen. Het was een eerlijke beslissing; soms zien we priesters in vergelijkbare situaties.

Skorka: En wat is uw positie?

Bergoglio: Als een priester naar mij toekomt en me vertelt dat een vrouw zwanger van hem is, dan luister ik eerst naar hem. Dan probeer ik hem te helpen vrede te krijgen en geleidelijk aan tot het besef te komen dat de natuurlijke wet voorrang heeft op zijn priesterschap. Dit betekent dat hij zijn dienstwerk als priester moet beëindigen en moet zorgen voor het kind, zelfs als hij er voor kiest om niet te trouwen met de moeder. Want zoals het kind het recht heeft om een moeder te hebben, zo heeft het ook recht op het gezicht van een vader. Ik neem de administratieve afhandeling van de zaak met Rome op mij, maar hij kan niet langer zijn priesterlijke functies uitoefenen. Wanneer een priester mij vertelt dat hij toegegeven heeft aan de verleiding, help ik hem weer op de rails. Er zijn priesters die weer op de rails komen en anderen niet. Helaas stellen sommigen hun bisschop niet eens op de hoogte.

Skorka: Wat betekent het om weer op de rails te komen?

Bergoglio: Boete doen en zich aan het celibaat houden. Een dubbelleven is niet goed voor ons. Ik ben ertegen omdat het betekent dat je bouwt op een vals fundament. Soms zeg ik: “Als je niet kunt overwinnen, dan moet je een beslissing nemen.”

Skorka: Ik wil graag verduidelijken dat een priester die verliefd wordt op een meisje en dat opbiecht één ding is, maar dat pedofilie iets heel anders is. Pedofilie dient bij de wortels te worden aangepakt – het gaat hier om iets heel ernstigs. Het is iets anders wanneer twee volwassenen van elkaar houden en een relatie hebben.

Bergoglio: Het idee dat pedofilie het gevolg is van het celibaat is uitgesloten. Meer dan zeventig procent van de gevallen van pedofilie komt voor in de familie of in de naaste omgeving: het gaat dan om grootouders, ooms, stiefvaders, buren. Het probleem is niet gekoppeld aan het celibaat. Als een priester pedofiel is, dan was hij dat voordat hij priester werd. In geval van pedofilie mogen we nooit een oogje dichtknijpen. Je kunt niet in een positie van macht zijn en het leven van een andere persoon vernietigen. In mijn bisdom heb ik het niet meegemaakt, maar een bisschop vroeg mij ooit via de telefoon wat hij moest doen in een dergelijke situatie. Ik vertelde hem dat hij de priester zijn bevoegdheden moest afnemen, hem niet meer in staat mocht stellen het priesterschap uit te oefenen, en een kerkrechtelijke strafzaak moest beginnen. Ik denk dat dit de vereiste houding is; ik geloof niet in maatregelen om te voorkomen dat het imago van het instituut geschonden wordt. Dit beleid werd in bepaalde gevallen gevolgd in de Verenigde Staten: priesters werden dan overgeplaatst naar een andere parochie. Ik vind dit een dom idee, want de priester neemt het probleem met zich mee, waar hij ook gaat. Maar dit is wat gebeurt wanneer je handelt vanuit het principe dat je collega’s de hand boven het hoofd moet houden. Onlangs zijn er gevallen ontdekt in Ierland van ongeveer twintig jaar geleden en de huidige paus [Benedictus XVI] heeft toen duidelijk gezegd: “Zero tolerance voor die misdaad.” Ik bewonder de moed en oprechtheid van paus Benedictus over dit onderwerp.